Theo Kinh Thánh Thiên Chúa giáo thì Lucifer là Thiên Thần bậc cao, với 3 đôi cánh(biểu tượng của quyền lực và quyền hạn).Nhiệm vụ của Ngài là Người cố vấn của Thiên đàng.Lucifer rất ít tiếp xúc với con người,chính vì thế,người ta thường biết đến Lucifer như 1 Chúa Quỷ hay cho hình ảnh Thiên Thần đẹp đẽ.
Trong thời gian ở Thiên Đàng với vai trò của người cố vấn,Lucifer quan sát ,nghiền ngẫm,Ngài có những bất đồng với Chúa !!!Lucifer là một Thiên Thần “ngang tàng”,Ngài không làm theo Chúa một cách máy móc và mù quáng. Khi mà sự bất đồng không thể dung hòa,Lucifer đã dẫn đầu 14,400 Thiên Thần(còn đc gọi là ”những Thiên Thần sa ngã”)tổ chức cuộc chiến HELL vs HEAVEN lừng danh… Và kết quả tất yếu là Lucifer thất bại, bị giáng thành Satan, bị đại diện cho cái ác. Sau cuộc chiến,Lucifer trở nên mờ nhạt và có rất ít ảnh hưởng tôn giáo, và từ đó mọi người biết đến Lucifer với tư cách là hiện thân của Cái Ác (Evil)
Lucifer và Satan cùng đối nghịch với Chúa, nhưng bản chất 2 người này hoàn toàn khác nhau. Satan là thế lực chống đối, còn Lucifer chỉ là người nghi ngờ (question).
Ý KIẾN 2 :
Lucifer và Satan là 2 nhân vật khác nhau.
Lucifer vốn là 1 Thiên Thần trên Thiên Đàng và rất giỏi.Rồi hình như có cuộc tranh cãi diễn ra giữa các Vị Thần và Lucifer đánh bại tất cả. Cho đến khi Thiên Thần Michael đánh bại được Lucifer thì cuộc chiến mới kết thúc.Thánh Michael được làm Tổng Lãnh các Thiên Thần còn Lucifer bị đày xuống địa ngục.Sở dĩ Michael đánh thắng Lucifer là do Michael tin vào Đức Chúa Trời,cho nên ý nghĩa câu chuyện là dạy con người về đức tin vào Chúa.
Còn Satan là Chúa Tể của Địa ngục. Lucifer có dáng vẻ đẹp đẽ,Satan lại có hình dáng của 1 con quỷ.
Ý KIẾN 3:
Lucifer và Satan chỉ là một,theo Truyền Thuyết Thiên Chúa Giáo thì Lucifer là một Tổng Lãnh Thiên Thần mà Chúa đã tạo dựng lên để trông coi mọi việc Thiên Chúa giao, chức quyền còn cao hơn hai Tổng Lãnh Thiên Thần khác là Gabriel và Michael, nhưng vì được trao quyền lực quá cao nên Lucifer tự nghĩ mình không thua Thiên Chúa và nảy sinh ý tưởng lật đổ Đấng đã tạo nên mình. Thiên Chúa biết ngay được ý xấu của Lucifer nên Ngài ra lệnh cho Tổng Lãnh Thiên Thần Michael đánh đuổi Lucifer xuống Hỏa Ngục là nơi không bao giờ có an lành và vui vẻ chỉ có tiếng khóc than,rên rỉ và đau đớn.
Từ đó Lucifer có tên là Satan có nghĩa theo tiếng Do Thái cổ là Tăm Tối,còn Tổng Lãnh Thiên Thần Michael thì có thêm hình ảnh là một Thiên Thần đánh Quỷ qua hình tượng con rắn.
Ý KIẾN 4 :
Trong Thiên Chúa Giáo, quỷ Satan là một Thiên Thần do Chúa Trời tạo ra(không phải Lucifer), nhưng do nổi loạn chống đối nên đã bị đuổi khỏi Thiên Đàng.Sau đó Satan đã trở thành thủ lĩnh của các thiên thần “hư hỏng”.Quỷ Satan có rất nhiều tên giống như tính cách xảo trá và tàn ác của mình: thần tăm tối, cha gian dối, quỷ Luxe.Quỷ Satan chẳng phải nam hay nữ,nhưng trong các truyền thuyết,hoặc hình ảnh minh họa thường là nam giới, có cơ thể cường tráng và khuôn mặt dữ dằn với 2 chiếc sừng nhọn hoắt trên đầu. Quỷ Satan cũng có nhiều phép biến hóa, bay lượn và có nội lực khá cao,vương quốc của Satan ở dưới địa ngục và Santan có thể trực tiếp hoặc sai khiến các loại quỷ khác đi phá hoại thế giới.
Trong Kinh Thánh có nhắc đến hình ảnh quỷ Satan xuất hiện dưới dạng con rắn để cám dỗ ông Adam và bà Eva trong Vườn Địa Đàng.Trong cuốn kinh khác, Satan lại xuất hiện như con rồng đỏ đi đánh nhau với con người.Trong Kinh Thánh cũng mô tả,quỷ Satan luôn tìm cách cám dỗ Chúa Giêsu,các thánh khác và gây rắc rối cho con người. Quỷ Satan được mô tả có tiếng kêu gầm gào như sư tử rống,luôn rình rập, lượn tìm để nuốt sống một ai đó.Satan rất “đa mưu túc kế”, thâm độc, vì thế người ta mới có câu cửa miệng là “quỷ kế”. Một trong những điểm mạnh nhất của quỷ Satan đó là khả năng thuyết phục,các trò xảo quyệt khéo léo vì thế Satan lôi kéo được rất nhiều “tay chân” để thực hiện các kế hoạch phá hoại của mình.
Nhiều quan niệm trong tôn giáo cho rằng Satan có khả năng nhập vào con người và biến những người đó thành những kẻ độc ác. Thậm chí chính Satan đã gây ra các bệnh tâm thần và là nguyên nhân của những vụ giết người.
Sẵn đây tui giới thiệu luôn nguồn gốc và lí do LUCIFER bị đày …….
Nguyên nhân chiến tranh:
Nguyên nhân sâu xa nhất dẫn đến việc Lucifer phát động cuộc bạo loạn này là sự sáng tạo ra loài người,và trên hết là việc Thiên Chúa ra lệnh cho toàn thể các Thiên Thần cúi mình trước loài người.Lucifer coi đây là một sự sỉ nhục, và sau đó ông bèn tập hợp các Thiên Sứ khác-những Thiên Sứ cũng coi hành động này là một sự sỉ nhục khi mà họ mới chính là tạo vật đầu tiên của Thiên Chúa và khởi động cuộc bạo loạn.
Năm 1273, Giáo hoàng John XXI, và sau là Giám mục xứ Tusculum,ước tính rằng tổng số Thiên Thần theo phe Lucifer khoảng 133.306.668, và số Thiên Thần trung thành với Thiên Chúa là khoảng 266.613.336. Con số này về sau được học giả thế kỷ thứ 15 Alphoso de Spina tái xác nhận.Với đầy sự ngạo mạn, Lucifer đưa ra một lời tuyên chiến nói rằng “Ta(Lucifer)sẽ lên Thiên Đàng;,Ta sẽ đưa ngôi Ta lên trên những Vì Sao của Thiên Chúa,Ta sẽ ngồi lên vị trí lãnh đạo của mọi thứ, trên mọi đỉnh cao nhất của mọi ngọn núi linh thiêng nhất. Ta sẽ lên cao hơn các đám mây,Ta sẽ như Đấng Chí Cao.”
Kết thúc trận chiến, Lucifer và tất cả các Thiên Thần theo ông, bị đuổi khỏi Thiên Đàng như là một sự trừng phạt cho cuộc nổi dậy của họ. Nhiều ngàn năm sau đó, Chúa Giê-su nói rằng ngài đã có mặt và thấy Lucifer bị ném xuống Trái Đất như một tia chớp giáng xuống mặt đất .
Góc nhìn của các tôn giáo khác:
LUCIFER bị đày xuống địa ngục, cắt bỏ cánh thiên thần tối cao .
Hồi giáo mà cụ thể là Quran 7/12, nói rằng nguyên nhân của cuộc chiến là lòng kiêu hãnh của Lucifer trong sự cố chấp rằng ông xếp trên Loài Người, vì ông được tạo ra từ ngọn lửa, hơn là từ đất sét. Bên cạnh đó, truyền thống Sufi, nói rằng Lucifer có một phục tùng to lớn dành cho Thiên Chúa – và ông đã thề rằng sẽ không quỳ gối trước ai ngoài ngài.
Theo Đạo Mormon, Lucifer phát động cuộc bạo loạn sau khi tình nguyện thay Giê-su làm sứ giả của Thiên Chúa với Loài Người, và sau đó ông tin rằng loài người cần phải hủy bỏ sự tự do của mình, và sau đó sẽ được đảm bảo một vị trí trên Thiên Đàng
Chú thích:
Grigori,một nhóm Thiên Thần chống lại Thiên Chúa khác trong khoảng thời kỳ của Noah.
Đạo quân Thánh, lực lượng quân đội Thiên Thần.
Nguyên nhân sâu xa nhất dẫn đến việc Lucifer phát động cuộc bạo loạn này là sự sáng tạo ra Loài Người,và trên hết là việc Thiên Chúa ra lệnh cho toàn thể các Thiên Thần cúi mình trước loài người………. . Lucifer coi đây là một sự khinh thường,và sau đó ông bèn tập hợp các Thiên Sứ khác – những Thiên Sứ cũng coi hành động này là một sự hạ thấp khi mà họ mới chính là tạo vật đầu tiên của Thiên Chúa và khởi động cuộc bạo loạn…….
Hình tượng Lucifer thể hiện cho dục vọng,lòng kiêu hãnh và sự cố chấp…Lucifer nghĩ rằng y phải xếp trên con người , vì y được tạo ra từ ngọn lửa , chứ không phải từ đất sét . Bất kỳ ai lấy hình tượng Lucifer làm biểu tượng cho mình đều là một con người cao ngạo và thật sự nguy hiểm …nhưng…khá là thú vị ấy nhỉ…LUCIFER ko làm theo Chúa một cách máy móc và mù quáng ……..
Tất nhiên sẽ có 1 số người sẽ ko hiểu khi đọc bài này…Tui sẽ cung cấp một số thông tin để mọi người dễ hiểu nhé:
Ngoài 4 Tổng Lãnh Thiên Thần chính là :
Michael:”Ai bằng Thiên Chúa?”….. là vị tổng thần bảo vệ các bạn thân của Thiên Chúa chống lại Satan và các thần dữ, giúp con người trong cuộc chiến chống lại ma quỷ.Thánh Michael xuất hiện trong Cựu Ước, Ngài đã bảo trợ cho dân riêng của Chúa.Giáo Hội đã khẩn cầu Tổng Lãnh Thiên Thần Michael như vị bảo trợ giữa nghịch cảnh hầu chống lại các mưu mô đen tối…..
Gabriel :”Sức Mạnh của Thiên Chúa” được Thiên Chúa tuyển chọn để loan báo mầu nhiệm Nhập Thể cho Đức Mẹ Maria.Thánh Gabriel mặc phẩm phục của các linh mục.Ngài hoạt động đặc biệt với những ai cầu nguyện thật nhiều với Chúa Thánh Thần, bảo trợ con người trong những khó khăn của cuộc đời và hướng con người về với sự thiện. Ngài là Thiên Thần Sự Thật và không một linh mục nào nên để ngày của mình đi qua mà không cầu xin sự giúp đỡ của Thánh Gabriel.
Raphael :”Thuốc của Thiên Chúa” là vị tổng thần chăm lo cho Tobias trong cuộc hành trình của ông.Thánh Rafael là Thiên Thần của sự chữa lành, chăm sóc loài người. Ngài đặc biệt giúp các linh mục nghe các lời xưng tội và ban sự làm việc đền tội cho các hối nhân. Những người có đời sống hôn nhân thì không bao giờ quên cầu nguyện với Thánh Rafael. Ngài mặc y phục áo choàng có thắt dây lưng.Ngài cầm một gậy nơi tay phải.
Lucifer …..( đã đề cập) ……
Còn lại có bốn tổng lãnh nữa,đó là Metratron,Uriel,Satanel và Barachiel … Các vị tổng lãnh trên canh giữ bốn góc thiên đường . Và là người bảo vệ cho chính nghĩa ………
Ngoài 7 vị Tổng Lãnh Thiên Thần này,còn có các vị khác nữa . Và sau đây là tên của tất cả các Thiên Thần được nhắc đến trong kinh Cựu Ước
Michael : Thiên Thần của quyền lực – armed forces
Gabriel : Sứ Thần của khoan dung – mercy
Raphael : Thiên Thần chữa lành – healing
Uriel : Thiên Thần của sự cứu rỗi – salvation
Raziel : Thiên Thần của những điều huyền bí linh thiêng – sacred mysteries
Ariel : Thiên Thần của sự hung bạo – beasts
Metatron : Thiên Thần bảo vệ của các trẻ nhỏ – protector of small children
Sandalphon : Thiên Thần của âm nhạc – music
Israfel : Thiên Thần của những lời ca – song
Jophiel : Thiên Thần của Thiên Đàng – paradise
Azrael : Thiên Thần của sự chết – death
Camael : Thiên thần của tình yêu thiêng liêng – divine love
Zadkiel : Thiên thần của tự do – freedom
Bạn chọn ai trong các Thiên Thần này?Tui sẽ chọn Thiên Thần Michael đấy!Và đừng bao giờ chọn Lucifer nhé!
Về các tông đồ theo Chúa chỉ có 12 người sau này được phong Thánh đó là :
Thánh Peter,Thánh Andrew,Thánh Bartholomew,Thánh James “Lớn”,Thánh James “Nhỏ”,Thánh John,Thánh Jude,Thánh Matthias,Thánh Matthew,Thánh Simon,Thánh Philip và Thánh Thomas.
Một số tông đồ khác:
Judas Iscariot
Theo các sách Phúc Âm, Judas là kẻ phản bội Chúa Giê-xu rồi sau đó treo cổ tự sát, khi ấy chỉ còn lại 11 tông đồ. Theo ký thuật của sách Công vụ tông đồ 1. 16-20, Peter nói rằng “.Judas, người dẫn đường cho họ đến bắt Chúa Giê-xu.Vì (Judas) thuộc về chúng ta, và đã nhận phần trong chức vụ này… đã được tiên báo trong sách Thi thiên rằng: Nguyền chỗ nó ở trở nên hoang loạn, chớ có ai ở đó; lại rằng: Nguyền cho có một người khác nhận lấy chức nó”.
Matthias
Sau khi Chúa Giê-xu về trời, các tông đồ họp nhau lại để chọn sứ đồ thứ 12 thế chỗ của Judas Iscariot theo cách bắt thăm, cách mà người Do Thái thường dùng để xem ai là người được chọn theo ý của Thiên Chúa. Thăm trúng vào Matthias, người này trở nên tông đồ thứ mười hai (Công vụ 1. 23-26)…..
John
Môn đệ được Chúa yêu” được đề cập trong Phúc âm John, là John, tác giả của sách phúc âm này – John là một trong số 12 tông đồ được chọn lúc ban đầu.
Mary Magdalene – Một số người tin rằng Mary Magdalene là một môn đệ được Chúa yêu, họ cũng cho rằng bà đã viết sách phúc âm mà nhiều người tin rằng sứ đồ John là tác giả.
Barnabas
Trong Công vụ 14. 14, Barnabas, người đã giới thiệu Paul gia nhập vào cộng đồng Cơ Đốc giáo tiên khởi, được nhắc đến như là một tông đồ.
James-người công chính
Là em trai hoặc em họ (theo truyền thốngCông giáo và Chính Thống giáo) của Chúa Giê-xu, theo ký thuật của Paul: “James, Cephas (tức Peter), và John, là những người được tôn như cột trụ” (Gal 2. 9), cũng được miêu tả trong sách Công vụ các tông đồ như là nhà lãnh đạo của Hội Thánh tại Jerusalem.
Về sau, khi các tông đồ lần lượt qua đời, không ai được tuyển chọn để thay thế các vị này nhưng các vị này xuất hiện là vào giai đoạn A.D.Nghĩa là sau khi Chúa được sinh ra ko liên quan gì đến giai đoạn khai hóa .13 người sau đó là học trò của Jesus chứ ko phải thiên thần đâu ….. những người này thuộc về giai đoạn A.D.Ko xuất hiện trong năm 3760 B.C ………. cẩn thận coi chừng nhầm.
Nhân tiện đã tìm hiểu thì biết luôn về Angel luôn thể,
Angel là tên gọi chung của các Celestial Beings,cũng như con người,Angel cũng có phân cấp bậc và bên dưới là các cấp bậc của Angel
Trên cùng là cấp bậc cao nhất
The First Sphere — Angels who serve as heavenly counselors
1 – SERAPHIM
2 – CHERUBIM
3 – THRONES
The Second Sphere — Angels who work as heavenly governors
4 – DOMINIONS
5 – VIRTUES
6 – POWERS
The Third Sphere — Angels who function as heavenly messengers
7 – PRINCIPALITIES
8 – ARCHANGELS
9 – ANGELS
Tên của các Angel nổi tiếng:
Seraphim:
* Seraphiel
* Metatron
* Uriel
* Nathanael
* Jehoel
* Chamuel (Kemuel, Shemuel)
* Lucifer
* Satan
* Abaddon
* Asmodeus
* Astaroth
* Leviathan
* Samael
* Semyazza
Cherubim:
* Cherubiel
* Gabriel
* Ophaniel
* Raphael
* Uriel
* Zophiel
* Azazel
* Beelzebub
* Berith
* Lauviah
* Lucifer
* Marou
* Salikotal
* Shamsiel
Throne:
* Bodiel
* Jophiel
* Zaphkiel
* Oriphiel
* Raziel
* Astaroth
* Gressil
* Focalor
* Forneus
* Murmur
* Nelchael
* Phenex
* Purson
* Raum
* Samael
* Sonneillon
* Verrine
Lucifer là 1 Cherubim và là Angel of Light trước khi phạm tội và bị cắt bỏ cánh tổng lãnh Thiên Thần.
Mình sẽ giải đáp cho vấn đề này vắn tắt nhất như sau :
Thực ra Lucifer và Satan đều giống nhau ở chỗ cả 2 đều là những Thiên Thần cấp cao trên Thiên Đường.Lucifer là Angel of Light – Cherubim.Nhưng đặc biệt hơn các Celestial Beings khác là Lucifer có đến 3 đôi cánh ………. còn Satan được Chúa tạo ra khi Chúa đang trong quá trình xây dựng thế giới của các Celestial Beings(gồm Angels,… )là tạo hóa của ngày thứ 6 sáng tạo.Satan được xem là Thiên Sứ nổi bật nhất thay vì 3 đôi cánh là tượng trưng của Seraphim bậc cao …… Satan có đến 6 đôi cánh ………. ko chỉ thế ….. quyền lực của Satan gần như ngang bằng với Chúa,là một trong số ít người thống trị và đứng đầu các cấp bậc của tạo hóa Thiên Đường(CELESTIAL BEINGS)nghĩa là quyền lực và sức mạnh của Satan còn cao hơn và mạnh hơn.Trên cả 4 trong 9 cấp bậc của thiên thần là Seraphim (1) – Cherubim (2) – Thrones (3) – Donimions (4) – Virtues (5) -Powers (6) – Principalities (7) – Archangels ( 8).Còn nữa Satan là người đứng đầu hội đồng Seraphim trong các cấp bậc và những cấp bậc khác trong Virtues(đức hạnh).
Vì ghen tức với tình yêu mà Chúa dành cho Adam(tạo hóa đầu tiên được Chúa tạo ra khi Chúa đang trong quá trình xây dựng thế giới Loài Người)Satan đã phản bội lại Chúa và sau đó dẫn đầu cuộc cách mạng chống lại người đã tạo ra mình bằng việc biến hóa thành một con rắn như 1 công cụ cho kế hoạch lật đổ ….. Satan đã cám dỗ Eva bằng quả chín trên cây Tri thức ( cây duy nhất mà Chúa cấm không cho Adam và Eva chạm đến trong số hàng trăm loài cây mà họ có quyền chạm vào trong khu vườn EDEN – nơi là nhà của Chúa dành cho 2 người) ( tới phần này là tiền bắt đầu về Loài Người cũng như sự ra đời và sứ mạng của Jesus sau này).
Satan sau đó bị trục xuất khỏi Thiên Đường và bị đưa xuống cai trị dưới Địa Ngục(nơi này nằm trong khoảng ranh giới phía bắc của thiên đường thứ 3)nhưng khi bất kì Thiên Thần hay Celestial Beings nào bị trục xuất hay bị đày luôn luôn bị giam lỏng để chờ đợi phán quyết cuối cùng trong hoàn toàn bóng tối .Nơi này nằm trong khoảng thiên đường thứ 2.Vì thế,trong Kinh Thánh đoạn nói về nhân vật này bảo rằng ….Satan là người duy nhất có thể đi lại tự do giữa Thiên Đường và Trần Gian,là căn bản trên Trái Đất luôn tìm kiếm để tiêu diệt sự sống con người tách biệt Loài Người với Chúa.Ngày nay,Satan khi được nhắc đến luôn được biết với tên khác : DEVIL ( điều khủng khiếp, bất hạnh,…)
Về phần Lucifer :
Thực sự,Lucifer không phải là thế lực đối nghịch với Chúa vì y là người được Chúa tạo ra,nhưng trên phương diện khác,Lucifer lại là đối nghịch với Michael( người đứng đầu cấp bậc Archangel ).
“Lucifer” mang ý nghĩa như” người mang đến ánh sáng” ( LIGHT GIVER / LIGHT BEARER) hay được mệnh danh như ngôi sao của bình minh hoặc vì sao của hoàng hôn (Venus).Nhưng quy lại nghĩa chính xác nhất của “Lucifer” là “BRIGHTEST STAR”(ngôi sao sáng nhất).
Lucifer và Satan thực chất đều là 2 thiên thần nổi bật nhất trong Kinh Thánh với sức mạnh và uy lực vô biên nhưng khác với Satan,Lucifer thất bại và bị trục xuất là do ý nghĩ duy ngã độc tôn của mình và ác tâm tinh khiết của Lucifer(tội lỗi và niềm kiêu hãnh của riêng y)điều này sau đó được ngụ ý như Satan quả thực không phải Thiên Thần đầu tiên phạm lỗi Lucifer được xem như ngang bằng Satan do sự nhầm lẫn trong 1 phần Isaiah 14:12 đã được đính vào phần “King of Babylon” một câu như sau :
… ” How you are fallen from heaven, O Lucifer, son of the morning! How you are cut down to the ground, you, who weakened the nations!………
Khái niệm đầu tiên của đoạn trích này được đề cập đến 1 người đàn ông vị Vua cai trị thành phố Babylon lúc bấy giờ.Khái niệm thứ 2 cũng được nói đến Samuel một tạo hóa vũ trụ khác và là thiên thần tối cao của sự trong sạch(the Seraphim of Purity) ,người thuộc dòng dõi thiên đường có nhiệm vụ quan sát địa ngục.Điều này có quan hệ thực chất như lời than vãn của Lucifer bắt nguồn từ chức vụ Seraphim of Purity của y ngày trước nắm quyền điều khiển hơn Sheol (Underworld) and địa ngục quan sát cả sự trừng phạt của tội lỗi.
Lời than vãn của Lucifer về đỉnh cao và ánh sáng của y đã phải hạ thấp từ địa vị của mình ở Thiên Đường đến làm việc cho Chúa dưới Địa Ngục là cải tổ nơi ấy .Vì ngày trước Lucifer là người có quyền lực tối cao gần như ko giới hạn của Thiên Đường thứ 5, thứ 6 và thứ 7(phần này là về 7 Thiên Đường mà Chúa tạo ra và 7 Trái Đất mà Chúa đã lập nên sau này thấp nhất là Thiên Đường thứ nhất và cao nhất là thiên đường thứ 7 – nơi các Seraphim và tổng lãnh thiên thần cai trị ).
Thực tế cho thấy,cái tên “Devil” được ngụ ý khi các nhà thần học đầu tiên xác định rằng Lucifer và ngôi sao thiên thần của mình rơi xuống trong Isaiah, từ lí do này, cho biết vì sao Satan và Lucifer bắt đầu có thể thay thế cho nhau.
Và cũng như Satan, Lucifer nỗi dậy và khởi nghĩa cuộc cách mạng lật đổ Chúa nhưng cuối cùng thất bại trước Michael.
Lucifer đã từng là một Tổng Lãnh Thiên Thần vĩ đại,người nắm quyền cai trị Cherubim luôn luôn sau sự thất bại đó, Lucifer vẫn còn giữ lại được sức mạnh và tước vị xưa cũ của mình(khác với Satan).Sau này Lucifer ít được nhắc đến trong sách Kinh và gần như biến mất trong giảng dạy Kinh Thánh.