Lời người dịch
Michael Martin là một trong những khuôn mặt tiêu biểu[1]
cho giới triết gia học giả vô thần hiện nay đang giảng dạy trong các
trường đại học nước Mỹ. Ngoài những luận văn chuyên khoa triết lý, các
sách giáo khoa, hay tham khảo cho môn Triết, Triết lý tôn giáo và Tôn
giáo đối chiếu, ông cũng viết những luận văn tuy ngắn, nhưng rất giá
trị, những văn bản triết lý hướng đến độc giả phổ thông – mà tôi tạm gọi
là “triết học cho những người không học triết”.
Những
ai muốn đào sâu các nội dung này – xin mời đọc hai tác phẩm cơ bản của
ông do nhà xuất bản trường đại học Temple, Philadelphia xuất bản: Atheism: A Philosophical Justification (1990), The Case Against Christianity (1991). Đặc biệt về chủ đề đạo đức của những người vô thần đối mặt với truyền thống và huyền thoại Judaeo-Christian, ông có tác phẩm Atheism, Morality and Meaning.
Tác phẩm của ông, chẳng những chỉ uyên bác thuyết phục, nhưng bảo vệ và
xây dựng một triết lý và cơ sở đạo đức vô thần, đem lại phần thưởng
hứng khởi thú vị cho người đọc.
Tốt nghiệp Harward, dạy đại học Boston. Tác phẩm mới nhất của ông là The Impossibility of God và The Improbability of God (viết chung) và tuyển tập the Cambridge Companion to Atheism (2007).
Trong một bài viết chuyên khoa năm 1996 - Ông là người đầu tiên đưa ra một luận chứng vô thần mới rất nổi tiếng The Transcendental Argument for the Non-existence of God (gọi tắt TANG)
chủ trì logich, khoa học và đạo đức nếu chứng minh chỉ đặt trên quan
điểm hữu thần là sai, ngược lại, phải đặt trên quan điểm vô thần –
không-Gót - mới đúng được.
Đã nói qua về người viết, nay đến đối tượng người đọc.
Trong
giới người Việt, gần như có một cấm kỵ (taboo) về phê bình tôn giáo.
Bản văn như bài này – trong nội dung xã hội Âu Mỹ, nơi tín đồ Kitô chiếm
tuyệt đại đa số, dù nhan đề có mạnh mẽ, nhưng vẫn được xem bình thường,
vì coi là một đối thoại thẳng thắn, hùng hồn nhưng cởi mở, có thể gay
gắt nhưng không có ác ý, vì trước sau những lý luận trong bài đều có
chứng cớ hẳn hòi và đã trình bày thật mạch lạc, rõ ràng, và thận trọng
để người đọc nếu như không giữ được bình tĩnh, dễ dàng đối chiếu. Nhưng
đối với độc giả Việt Nam,
nó có thể sẽ bị coi là quá khích hay khiêu khích. Phản ứng có thể đoán
được của các người - nếu Kitô là giận dữ gạt phắt đi, ném vào xọt rác
dán nhãn “bài xích tôn giáo” chẳng hạn; còn những người khác hiền lành
hơn, hay không Kitô, sẽ chép miệng “Chậc chậc…đạo của người ta, mặc
người ta, nói làm gì!”. Hay những người tỏ ra hiểu biết, ít nhất cũng
gán cho nhãn hiệu “chia rẽ tôn giáo”, hay thêm “làm lợi cho X, làm hại
cho Y, đổ dầu cho Z!…”. Những phản ứng như thế là tự nhiên, hiểu được,
vì xuất phát từ những tình cảm cá nhân chân thật, đáng tôn trọng, nhưng
cũng đáng phê bình. Nếu chúng ta đều biết tôn giáo không chỉ đơn giản là
sinh hoạt cá nhân, nhưng là chung của cả tập thể lớn rộng và thực sự là
động cơ hành động của con người, định hướng cho tất cả các quan hệ
hướng ngoại, nên nó bao trùm toàn bộ rất nhiều lĩnh vực sinh động của xã
hội. Không ai phủ nhận vai trò, ảnh hưởng của tôn giáo trong – chỉ kể -
văn hoá, chính trị và cả kinh tế nữa của một quốc gia thật sâu rộng vô
cùng. Thế nên, nếu tôn giáo không được tìm hiểu đúng đắn, phê phán
nghiêm chỉnh, xem xét kỹ lưỡng, nghiên cứu thật chặt chẽ, mọi người
trong xã hội cứ đóng cửa, thắp nhang, châm đèn, cầu nguyện với vị giáo
chủ của mình, tôn giáo ấy không phát triển, xã hội ấy không thay đổi tốt
đẹp hơn, và cá nhân ấy cũng không học được gì mới để làm giàu cho đời
sống tự thân và cho cộng đồng mình đang sống. Lúc phẫn nộ, sẽ cầu nguyện
ngoài trời, hay thắp đèn đốt nến trước đền tượng lộ thiên, trước hết
quấy động an bình nội tâm, nếu có, của chính mình, và sau, cũng không
đem được gì đến đóng góp vào an bình xã hội, như một trong những chủ
đích của tôn giáo chân thực. Và những người vỗ tay hoan hô, hay hô hào
đả đảo – đều vội quên rằng quyền lợi, hay ngay cả “tự do” cho các tổ
chức – dù là tôn giáo - thường không dễ dàng đồng nghĩa với quyền lợi,
hay tự do của con người trong tổ chức ấy, hay cả dân tộc, toàn thể xã
hội.
Yếu
tính của tôn giáo - có thể xem - nằm trong mối tương quan giữa con
người và những gì nó cho là vô hạn, thiêng liêng, siêu thế và tin là có
ở ngoài trần gian hữu hạn, phàm tục này. Các tính chất đó không tìm
thấy ở một con người nào khác, hay có được trong bất kỳ tổ chức nào, nếu
vẫn qua bàn tay con người dựng lên, dù lâu dài đến đâu, trong lòng
nhân loại [2].
Thế
nên, nếu chỉ xét về mặt tôn giáo; ở phương Tây, cách mạng Pháp 1789 –
đã đẩy tăng lữ khỏi chính trường, cuộc cách mạnh này – trong tác động xã
hội – đã nối tiếp với trước đó một thế kỷ, cuộc cách mạng tôn giáo - ở
Đức và Thụy Sĩ - đã sớm đẩy tăng lữ khỏi guồng máy Nhà thờ, lập nên đạo
Tin lành. Đó là hai cuộc cách mạng chính trị, và tôn giáo có ảnh hưởng
thật lớn lao. Trong những dân tộc nhận ảnh hưởng của cả hai, Vùng các
quốc gia Bắc Âu, rõ rệt có những tiến bộ về ưu việt về xã hội, văn hoá
và khoa học,và
cả nghệ thuật. Nhưng ở một mức độ kém hơn, là vùng không nhận được ảnh
hưởng của cách mạng tôn giáo: các nước nam Âu, Sau khi là nguyên nhân
tinh thần chính làm xụp đổ đế quốc La mã [3],
dạng thức tôn giáo ở các quốc gia này, ven bờ bắc Địa trung Hải vẫn
đứng vững nhưng với giá làm các văn minh tại đây một thời hoá thạch, mất
hết sinh khí sáng tạo. Đừng quên, "Dark Age" đồng nghĩa với "Age of Faith". Các văn hóa xã hội truyền thống từ những đỉnh cao Acropolis và Palatine Hill, đều xụp
đổ tan tành, và trí tuệ châu Âu bị các Nhà thờ xiềng chặt đã phải tắt
ngấm, kết quả là đẩy trọn phương Tây vào đêm dài trung cổ - Tôn giáo
khi ấy chỉ còn là niềm tin độc tôn mù quáng, đã cho lịch sử thấy sức
mạnh tàn phá vô bờ của nó; Hãy có dịp bước vào một bảo tàng viện Âu Mỹ,
có bao giờ bạn tự hỏi – những bức tượng Hy lạp hay La mã tuyệt đẹp, sao
lại vỡ đầu, mất tay, mắt bị móc, mặt bị phạt, mũi bị gãy.? Không phải
chỉ là tàn phá vô tâm của thời gian đâu, nhưng chính dao búa một thời
của những tín đồ tôn giáo vốn không chấp nhận một thần linh nào ngoài
thần linh của họ - đã hủy hoại các hình tượng cổ thời. Những vàng rơi,
ngọc xót ấy nay được trưng bày, phục hồi trang trọng, nhưng dấu tích của một thời hãi hùng mãi còn đó, đáng để cho tất cả chúng ta suy nghiệm [4].
Nhìn chung, gần bốn trăm năm qua, phương Tây đã đem tôn giáo từ bàn thờ
xuống bàn học, từ giáo đường vào giảng đường, lấy lí trí làm đèn chiếu
tan những góc cạnh u tối của nó, nên nó đã phải thay đổi, và đã góp phần
mở ra những cuộc cách mạng vĩ đại, từ hai thế kỷ qua, đẩy cả nhân loại,
trong đó có người Việt chúng ta, đi lên.
Một
điều nữa, riêng trong giới người Việt, đã còn có một huyền thoại văn
hóa – những người theo đạo Kitô hợm hĩnh, ít nhất đã một thời, cho mình
là theo một tôn giáo “văn minh”, không ”mê tín”, không “lạc hậu” như các
tôn giáo cổ truyền. Nếu vài nén nhang thắp dưới gốc cổ thụ, dăm ngọn
nến đơn sơ trên bàn thờ giữa trời đất, bị xem là mê tín, thì trong những
gì tác giả Martin phân tích sau đây, chúng ta thấy một thứ mê tín đã
kết tinh, trang trọng đóng cổ cồn, mặc áo thụng, đeo nhẫn vàng, so với
“mê tín” xì sụp của áo tơi nón lá bản địa vốn gắn bó với thăng trầm của
đất nước con người và lịch sử dân tộc. Thêm tự hào ngầm tôn giáo của họ
là “tân tiến”, đã xây những giáo đường ngạo nghễ, nhưng thường là trên
nền cũ của những đình chùa bị chiếm phá tại những địa điểm trọng tâm ở
những thành phố một thời thuộc địa, với những tháp chuông – vốn đã nhiều
lần chưa quên được:
Giặc chiếm lầu chuông xây gác súng
Nay
giặc đã tan chạy, súng kẻ thù ngoại xâm đã tắt tiếng từ lâu, nhưng di
tích những gì đến từ phương Tây – không trên căn bản trao đổi bình đẳng,
giao thương văn hóa tự do, nhưng của thời “tàu đồng” phá cửa biển, thời
“súng sắt” đốt cửa thành với nội ứng, thời viễn chinh “Pha lang sa khai
sáng” áp đặt của trăm năm trước vẫn còn đó. Vẫn còn chĩa nhọn lên vòm
trời cao xanh yên tĩnh quê hương hình những thập giá,
máu trên ấy đã khô lạnh nhưng quanh dưới, vẫn kết tụ những lòng tin mù
quáng kiêu ngạo, và vẫn mê muội “uống máu tươi, ăn thịt sống” [6] nuôi dưỡng lòng sùng mộ một biểu tượng cứu rỗi của hứa hẹn đã-vẫn-và-sẽ-chưa-bao-giờ đến.
Bài viết chọn dịch có thể xem như tóm lược những phần chính yếu của tác phẩm triết học dài hơi hơn - The Case Against Christianity – của chính tác giả
Michael Martin. Trong chương giới thiệu tác phẩm này, ông mở đầu bằng
nhận xét – đạo Ki tô có tín đồ dẫn đầu thế giới và đông gấp đôi tôn giáo
thứ nhì là Muslim – đây là các con số năm tác phẩm xuất bản, 1991 –
nhưng ông cũng tiếp ngay – một tôn giáo đông đảo, có ảnh hưởng lớn rộng,
có lịch sử lâu dài, có các con số thống kê lớn, vẫn không làm cho lý
thuyết của tôn giáo ấy đúng. Ông thản nhiên viết thêm – một tỷ sáu trăm
triệu người vẫn có thể sai lầm! vẫn có thể tin theo những điều phi lý.
Nội dung của bài văn này là trình bày sự phi lý trong các lý thuyết nền
tảng ở trọng tâm đạo Kitô, trình bày thật triết lý, điềm đạm và nhẫn
nại, chấp nhận hay không là quyền người đọc, nhưng bản văn đã mở những
cánh cửa suy nghĩ về những vấn đề rất dễ dàng bốc lửa tranh luận.
Trong
chiều hướng đó, tôi chọn dịch bản văn phổ thông này, để giới thiệu với
người đọc Việt ngữ, một mẩu nhỏ của mảng “discourse” vô thần lớn rộng –
tiếp tục truyền thống Russell - Tại Sao Tôi Không là người Kitô?, và góp phần với những ai đang can đảm làm công tác giải hoặc Kitô
– không vì thiên kiến tôn giáo cá nhân, nhưng vì đã sáng suốt nhìn thấy
một hiểm hoạ văn hoá rất nghiêm trọng, chưa kể đến chính trị xã hội,
cho tương lai đất nước, đặc biệt trong bối cảnh hậu-thực-dân – những vận
động giải thực cần thiết về văn hóa, tôn giáo vẫn còn dở dang – trên quê hương chúng ta.
Người dịch
Lê Dọn Bàn
(Mùa Noel – Dec/2009)
Có phải đạo Kitô phi lý không?
Dẫn nhập
Nhằm mục đích cho các biện luận của tôi, tôi sẽ hiểu đạo Kitô theo nghĩa là một quan điểm tín ngưỡng có đặc điểm định bởi các thuyết như Christ Cứu rỗi [7], Thiên đường (Heaven), Sự Chuộc tội [8], những quan điểm đạo đức của Jesus, và niềm tin vào Gót [9] [10].Hiểu như thế có phải đạo Kitô là phi lý không ? Câu hỏi này - họạ hiếm mới đặt, nói chi đến trả lời. [11] Tôi sẽ biện luận rằng có thể thiết lập được một đề án hữu lý để tuyên bố đạo Kitô
là xuẩn ngốc, phi lý, theo một nghĩa nghiêm trọng của từ này. Sau đây,
tôi sẽ không nhiều về phần trình bày thêm các luận chứng, nhưng triển
khai những luận chứng vô thần tiêu chuẩn trong những cách mới.
Nghĩa của từ phi lý
Khi giả định một điều nào đó phi lý (absurd) [12] có ý nghĩa gì? Có lẽ diễn tả này chỉ có nghĩa về mặt cảm xúc. Có lẽ nó cũng giống như nói “Khiếp”(Yuk) [13]. Nhưng từ “phi lý” thực có nghĩa về mặt nhận thức. Theo The American Heritage Dictionary,
nghĩa chính của từ phi lý là “bất nhất lố bịch hay phi lý”. Như thế,
theo nghĩa từ điển này, nói rằng điều gì phi lý là nói - nó bất nhất,
trước sau không như một, đến lố bịch buồn cười, và hoàn toàn không có
chút nghĩa lý nào. Chúng ta hãy gọi đây là cái nghĩa bất nhất của phi
lý. Bây giờ, cũng có thể đề nghị khi nói điều gì là phi lý, là đơn giản
nói - nó vô nghĩa [14]. Ắt hẳn “phi lý” đã dùng với nghĩa này, thí dụ, khi các nhà lý thuyết bảo vệ đạo Kitô [15]
nói đến sự phi lý của hiện hữu con người nếu thiếu Gót. Chúng ta hãy
gọi đây là cái nghĩa vô nghĩa của phi lý. Có những nối kết logich đáng
chú ý giữa hai nghĩa này mà tôi không tiện khai triển ở đây. [16] Nhưng trường hợp nào đi nữa, quan tâm của tôi trong luận văn này sẽ là với cái nghĩa bất nhất của từ phi lý, mà không với nghĩa vô nghĩa
của nó. Dẫn đến hệ quả là các tranh luận của tôi sẽ không liên quan chi
đến tuyên bố của các nhà lý thuyết bảo về đạo Kitô, rằng hiện hữu con
người mà không có Gót thì phi lý, theo cái nghĩa vô nghĩa. Tuy nhiên,
biện luận của tôi sẽ vẫn nằm trong đề tài. Công bình mà nói, nếu đưa
tuyên đòi rằng - đạo Kitô là phi lý theo nghĩa bất nhất - đến cho các
nhà lý thuyết bảo vệ đạo Kitô, họ sẽ phủ nhận nó. Vì vậy, tôi sẽ bảo vệ
một quan điểm nghịch lại với những gì những đạo Kitô chủ trì.
Sự phi lý của đạo Kitô
Có
phải đạo Kitô phi lý theo nghĩa từ điển là bất nhất lố bịch và phi lý?
Theo như tôi nhận thấy, câu trả lời là “có”. Cứ theo những phê phán tiêu
chuẩn về đạo Kitô và một số những diễn giải đáng tin cậy về nó, đạo
Kitô chồng chất những bất nhất lố bịch, và tin tưởng lẫn thực hành phi
lý. Ở đây, tôi sẽ xét năm khía cạnh của đạo Kitô xem ra bốc lên mùi phi
lý: Con đường cứu rỗi, Thiên đường, Hỏa ngục, Luân lý đạo Kitô, Sự chuộc
tội và Gót. Sự bất nhất tôi bàn ở đây liên hệ đến một mâu thuẫn giữa
tầm quan trọng hoặc trọng điểm của những ý niệm này trong đạo Kitô với
tình trạng có vấn đề nan giải của chúng. Nói một cách khác, chính là sự
bất nhất khiến những ý niệm này trở thành có vấn đề như thế, nhưng cũng
lại là thật quan trọng đến thế trong tư tưởng đạo Kitô. Sự bất nhất này
có thể khoác nhiều dạng khác biệt. Một dạng mang mâu thuẫn giữa sự quan
trọng của Cứu rỗi và sự không rõ hay hàm hồ của lý thuyết đó. Một dạng
khác quan hệ đến việc đặt thuyết Chuộc tội vào trọng tâm chủ yếu và sự
thiếu xót một lý thuyết đứng vững có được về thuyết Chuộc tội. Lại một
bất nhất phi lý quan trọng khác nữa là ý nghĩa quan trọng lớn lao gán
cho Thiên đường và những vấn nạn về khái niệm và đạo đức của lý thuyết
này. Một dạng khác gồm mâu thuẫn giữa sự quan trọng của đạo đức Kitô
giảng dạy với đạo Kitô và các câu hỏi về đạo đức của chính Jesus. Vẫn
chưa hết, còn một dạng nữa quan hệ đến mâu thuẫn giữa sự đặt Gót làm
trọng tâm trong toàn khung đạo Kitô và sự lệch lạc bất nhất trong khái
niệm về Gót.
1. Con đường Cứu rỗi
Trong
đạo Kitô không có ghi chép đồng nhất, trước sau như một - loài người
nếu giả thử là sẽ được cứu rỗi – sẽ xảy ra như thế nào? mặc dù đây là
điều khẩn thiết bậc nhất trong thực tế. Thật là phi lý khi mục đích của
đạo Kitô là cứu rỗi loài người, dẫu thế lý thuyết Kitô lại không làm
minh bạch ra điều này sẽ được hoàn thành như thế nào. Thực vậy, có
những ý tưởng mâu thuẫn nhau về cứu rỗi đưa ra từ giáo điều, từ kinh
thánh và từ những thư viết của Paul [17]. Lấy thí dụ, một quan điểm về cứu rỗi trình bày trong các phúc âm Synoptic (Matthew, Mark, và Luke) [18] bảo rằng một người sẽ được cứu rỗi nếu cứ tuân hành theo một quy luật đạo đức [19].
Một quan điểm thứ nhì, Paul, John và giáo điều tín ngưỡng chủ trương
một người được cứu rỗi qua sự kiện có đức tin vào Jesus. Nói một cách
khác, con đường cứu rỗi thứ nhất xem ra như có được qua hành động, trong
khi ấy, con đường thứ hai đi đến cứu rỗi chỉ bằng vào đức tin mà thôi.
Con
đường thứ hai là con đường phổ thông nhất được gắn với đạo Kitô. Thế
nhưng, không có gì là rõ ràng - còn có gì can dự nữa không - ngoài tin
tưởng. Dẫu vậy, khi một người chú tâm chỉ vào kích thước hiểu biết của
lòng tin này không thôi, lại có những mù mờ. Tín ngưỡng giáo điều xem ra
đòi một thứ tin tưởng như xác định trong đạo Chính thống; kể ra, tất cả
mọi thứ, từ Sinh nở đồng trinh đến Chúa xuống trần lần thứ nhì (ngày
tận thế), từ Chúa phục sinh đến giáng phàm làm người trần. Nhưng John
xem chỉ đòi tin vào sự giáng trần và Paul lại xem chỉ đòi tin vào sự
phục sinh thăng thiên. Cả hai, Paul và John, không ai đòi phải tin vào
Sinh nở đồng trinh và vào Chúa có ba ngôi, nhưng giáo điều tín ngưỡng
lại đòi phải tin thêm những thế.
Như
thế, những người theo đạo Kitô, đọc kinh Tân ước và giáo điều tín
ngưỡng của đạo Kitô thật cẩn thận lại thành ra hoàn toàn tối tăm mặt mũi
chẳng biết đâu mà mò với những chủ thuyết mâu thuẫn này. Họ sẽ không
biết có phải người ta được cứu rỗi vì hành động, hay vì lòng tin và, nếu
vì lòng tin, tin vào những điều gì?
Lưu
ý rằng những luận chứng của tôi không giả định trước về sự sai lầm của
đạo Kitô. Dẫu như nếu đạo Kitô đã có đúng chăng nữa, đạo Kitô sẽ là phi
lý vì mục đích của nó là sự cứu rỗi, thế nhưng trong lý thuyết đạo Kitô
không có một con đường rõ ràng và nhất thống để đi đến nó cho được.
Trong thực tế, có một bất nhất giữa các quan điểm về cứu rỗi và vị trí
trọng điểm của cứu rỗi trong đạo Kitô. Nó cũng tự như đạo Kitô hô hoán
“Trên tất cả, phải tìm lấy cứu rỗi!” Nhưng lại không có cách thức nào rõ
ràng hay thống nhất để thực hiện điều này!
Một
người Kitô có thể tránh được cái hệ quả này không? Dĩ nhiên, ông hay bà
ta có thể gắng giải thích kinh Tân ước theo cái cách để các chủ thuyết
về cứu rỗi này ăn khớp với nhau, hay một cách nào đó, một trong các chủ
thuyết phải bị bỏ qua. Nhưng giải thích như thế không thể là tùy tiện.
Phi lý không nên tránh bằng dựa vào tùy tiện. Lấy thí dụ, một tín đồ
Kitô đọc bản thảo của bài này đã nói rằng ông thấy quan điểm của tôi –
rằng Tân ước đưa ra những lời khuyên trái nghịch về cứu rỗi – thì gượng
gạo. Thông điệp truyền thống, ông nói, là một người được cứu rỗi bằng
tin tưởng Gót như đã khải thị qua Jesus Christ. Thế nhưng, ông chẳng dẫn
câu nào trong Tân ước để chống đỡ lối giải thích của ông, cũng chẳng có
cố gắng nào thử giải thích sao cho mất đi các mâu thuẫn lý thuyết tôi
đã dẫn kể. Chắc là, một người may ra có thể tìm được những đoạn kinh
chống đỡ lối giải thích của người bình luận. Nhưng lại có những đoạn
khác lại chống đỡ cho lối giải thích đối nghịch. Có một mẫu thuẫn lịch
sử dài lâu – ai cũng biết - giữa những người Kitô hô hào cứu rỗi qua
hành động và những người Tin lành hô hào cứu rỗi qua đức tin. Thực chính
thế, có một khối giấy mực kinh điển uyên bác rất to lớn hoàn toàn dành
vào nỗ lực để hiểu sự mâu thuẫn này. [20]
Sự tranh luận lâu dài truyền thống này và những phản biện đáp ứng rất
bác học, chắc chắn thừa nhận luận đề của tôi rằng kinh thánh đã đưa ra
các lời khuyên mâu thuẫn thì khó nói là gượng gạo được.
Một cách khả hữu khác để tránh khỏi phải gặp vấn đề, là chủ trương rằng
– vì con đường cứu rỗi trong kinh thánh đã không chỉ ra cho rõ ràng,
người ta nên đánh cuộc cả hai – bằng cách vừa có đức tin vào Jesus và
vừa làm thêm những điều thiện. Trông vào tính cách huyền bí của Gót,
không biết phán định như thế thì có phải là cẩn thận tốt đẹp không thì
lại chưa rõ! Sau rốt, không chừng Gót có thể chẳng muốn chúng ta đi theo
cả hai con đường một lượt! Nhưng dẫu sao đi nữa, nó không tránh khỏi
vấp phải vấn đề chính yếu, Thật là phi lý rằng người theo đạo Kitô lại
phải dùng đến “chiến lược” bắt cá hai tay này để tránh vấn đề. Nếu theo
cả hai lối cùng lúc là điều Gót muốn, tại sao điều này lại không nói ra
cho rõ ràng? Chắc chắn con đường cứu rỗi đã phải nên nói ra một cách
trắng đen minh bạch cho dễ hiểu.
2. Khái niệm về Thiên đường (Heaven)
Mặc
dù sự kiện lên thiên đường là mục đích chính yếu của đạo Kitô và nó
được giương cao như tột đỉnh của vô vàn bất tận ước muốn, ý niệm Thiên
đường có vấn đề rất sâu nặng, về tính cách trong cả khái niệm lẫn đạo
đức [21].
Một lần nữa, điều này đập vào tôi như một phi lý. Và cũng một lần nữa,
xin ghi chú là tôi không giả định trước về sự sai lầm của đạo Kitô. Ngay
cả giả thử nếu những chủ thuyết chính của đạo Kitô có đúng chăng nữa,
thật bất nhất và phi lý rằng Thiên đường chiếm một chỗ trung tâm trong
toàn bộ khung dựng những vật liệu của đạo Kitô, nhưng bản chất của nó
thì lại có nhiều vấn đề đến như thế.[22]
a. Những khó khăn về khái niệm
Trước
tiên, có những khó khăn trong khái niệm về Thiên đường. Bắt đầu với cái
ý niệm hiện hữu của con người trên Thiên đường – ở đấy, nó có mang thân
xác hay không có thân xác - ý niệm này thì khó mà hiểu cho được. Trong
lý thuyết phổ thông nhất về sự hiện hữu trên thiên đường của chúng ta –
phần linh hồn phi vật chất của con người – không phải phần thân xác –
đi lên Thiên đường không lâu sau khi người ấy chết. Trong cách hiểu này,
Thiên đường được xem như “một nơi chốn” mặc dù nó không nằm trong thời
gian và không gian. Trong lý thuyết thứ nhì – thuyết các nhà thông thái
tin đây là quan điểm nguyên thủy của đạo Kitô – Thiên đường hiện nay
chưa có nhưng sẽ có trong tương lai lúc (Chúa) xuống trần lần thứ nhì
(the Second Coming). Lần xuống trần thứ nhì này, tất cả thân xác con
người sẽ được dựng dậy, trong một hình dạng đổi thay nhưng sẽ được
thưởng công trong chính không gian mà chúng ta đang sống bây giờ đây.
Đối
với lý thuyết kể đầu tiên, đã có đầy khó khăn về tưởng tượng – dẫu một
cách sống sượng thô sơ – một sự hiện hữu không thân xác nó ra làm sao –
trong thời và không gian. Linh hồn di chuyển từ chỗ này qua chỗ khác như
thế nào? Nó nhận ra các linh hồn khác như thế nào? Những linh hồn không
thân xác làm gì cho hết ngày vì đã giả định là chúng không phải ngủ
nữa? Vấn đề trở nên không thể khắc phục được khi nó cộng hợp với ý tưởng
Thiên đường nằm ngoài chiều không và thời gian. Tất cả các khái niệm
tâm thần của chúng ta – lấy thí dụ như – nghĩ ngợi, toan định, và ước
muốn – là những ý niệm có tính thời gian – chúng phải cần thời gian để
thành hình và xảy ra tại một thời điểm nào đó. Suy nghĩ và ước muốn phi
thời gian đều không thể nhận thức được.
Xem
xét lý thuyết coi Thiên đường bây giờ không có, nhưng trong tương lai
sẽ có, khi tử thi người chết biến dạng đội mồ sống dậy trong không gian
như chúng ta biết. Ở chỗ này, chúng ta không có những vấn đề với những
linh hồn lìa xác, không thân thể và không gian phi thể chất, vì Thiên
đường sẽ xảy ra trong không gian vật lý của chúng ta. Nhưng vẫn còn có
những khó khăn. Xác người chốn cất lâu đã thối rữa hết rồi và các nguyên
tử tạo thành chúng đã trở nên phân tán tứ phương. Thực vậy, những
nguyên tử trong đám này có thể cuối cùng đã thành ra phần thân xác của
những người đang hiện sống. Và tất cả những điều đó cũng đúng trong
trường hợp những xác đã hỏa thiêu. Khi nhìn những vấn đề như thế này,
ngay các triết gia hữu thần như Peter Van Inwagen[23]
đành đã phải biện luận rằng cho dẫu có một Gót toàn năng cũng không thể
tái dựng được một xác thân đã hoàn toàn phân rã. Nhưng chính vì thân
xác con người phân rã thực, nên đấy là vấn đề.
Van
Inwagen đã đề nghị một giải pháp cho vấn đề này thật quái đản đến nỗi,
phải như không vì vị thế của ông trong học giới, ý tưởng đó không đáng
được nhận xét nghiêm chỉnh. Ông đã đề nghị rằng, dù trái nghịch với
những gì chúng ta thấy, thân xác con người không phân rã! Mà đúng ra,
Gót bảo quản thân xác (thực) của chúng ta – có lẽ là ngay lúc chết – và
đưa thay vào đó là một “bản sao” – bản sao này mới là thân xác chúng ta
thấy – hoặc tan rã hoặc hỏa táng [24].
Thật không may, đề nghị này đem đến những vấn đề mới. Tại sao lại phải
giả thử rằng cái xác người thối rữa hay đốt ra tro chỉ là “bản sao” và
không phải là “bản chính” – không là thân xác thật của người chết? Hơn
nữa, các thân xác bảo quản đem đi chứa ở chỗ nào? Nếu nói rằng chúng đem
chất ở trên một tinh cầu nào xa lắm hoặc một không gian khác với của
chúng ta, có những vấn đề nổi lên tức thì. Cái khả năng thứ hai đưa đến
khó khăn là làm sao có thể có một không gian khác với không gian chúng
ta? Còn đề nghị kể trước để mở ra một minh xác thực nghiệm có thể có
trong tương lai, trong thám hiểm vũ trụ may ra – trên nguyên tắc – có
thể tìm thấy hành tinh nơi Gót bảo quản các xác chết! [25]
Độc
lập với những sự quái đản trong bản chất của nó và những điều hàm chứa
đầy vấn đề, còn vài điều hoang mang về những đề nghị của Van Inwagen.
Tại sao Gót lại phải đi lòng vòng đến xa xôi như thế với chuyện xem ra
là người ta mất đi hoàn toàn vào hư không? Van Inwagen đề nghị rằng nếu
thân thể đã không tan rã hoặc biến mất bí ẩn sau khi chết, điều này chắc
sẽ là bằng chứng có một uy quyền siêu nhiên. Tác giả này nói mặc dầu
Gót muốn chúng ta tin vào Gót, Ông này không làm hết tất cả những gì Ông
có thể làm được, không muốn để lộ những bằng chứng không thể chối cãi
cho chúng ta thấy. Van Inwagen kết luận bằng câu nói “có lẽ không có gì
là khó khăn để nghĩ ra những lý do tốt đẹp cho chính sách như thế (của
Gót) ."[26]
Có lẽ thực khó hơn là Van Inwagen đã giả thử. Theodore Drange [27]
đã đưa ra một luận chứng rất hùng hồn trình bày rằng những luận chứng
quen thuộc vẫn bào chữa chuyện Gót không đưa các bằng chứng mạnh mẽ ra
cho chúng ta tin vào sự hiện hữu của Ông ta – các luận chứng như thế rất
yếu [28].
Thí dụ, một người không thể biện hộ nếu đưa ra bằng chứng hùng hồn sẽ
gây trở ngại cho ý chí tự do của người ta, vì tự do chọn lựa thì tương
đồng với có bằng chứng hùng hồn. Trong trường hợp nào đi nữa, nếu đã như
có ai thấy xác người không thối rã hay không mất đi sau khi chết, điều
này khó mà có thể nói là bằng chứng không chối cãi được của phe hữu thần
chủ trương có Gót, vì trạng thái của những chuyện như vậy tương đồng
với nhiều cách giải thích của phái vô thần, thí dụ, một quỉ thần ma quái
muốn làm chúng ta sửng sốt!
b. Những khó khăn về đạo đức
Thiên
đường xem ra bất công bất kể cách nhìn ra sao. Theo như lối nhìn phổ
thông về Thiên đường, có những người được đưa về đấy vì thưởng công cho
những gì họ thực hiện trong thời sống ở trần gian, và có những người
không được thế. Một quan điểm thứ nhì, Thiên đường là một tặng phẩm của
Gót hoàn toàn không dựa trên công lao – có người được, có người không.
Một quan điểm không-phổ-quát thứ ba – tất cả mọi người, cuối cùng đều
lên Thiên đàng.
Trước
hết xét quan điểm tặng phẩm không dựa trên công trạng, Một ông bố ban
phát quà không-dựa-trên-công-trạng cho những đứa con này và không cho
những đứa con khác, có thể xem là không công bình và tùy tiện. Chắc chắn
cũng có thể nói như thế về Gót nếu Ông đã hành động một cách tương tự.
Nhưng nếu giả thử chúng ta chấp nhận quan điểm lên Thiên đường do công
trạng. Quan điểm này xem ra vẫn không công bằng. Giả thử Thiên đường là
thưởng lệ cho niềm tin, thí dụ, tin Jesus là đấng Cứu thế. Triệu triệu
người, không tự do lỗi của họ, chẳng bao giờ nghe đến danh Jesus cả, hay
ít ra chẳng bao giờ được có dịp biết kinh thánh. Những người này hỏng
dịp tin tưởng thì thật không phải là lý do khiến họ không được lên Thiên
đàng.
Hơn
thế nữa, ngay cả khi nếu người ta đã có cơ hội để biết, nhưng đã chịu
thua không tin nổi, tại sao họ lại bị trừng phạt bằng cách không được
thưởng công? Nhiều người vô thần, hay hoài nghi phủ nhận thông điệp của
Phúc âm chỉ với lý do chính đáng, là có chứng cớ cho thấy tính chất khó
mà đúng được trong nhiều lý thuyết chủ yếu của đạo Kitô: Phục sinh,
Sinh nở đồng trinh và Chúa xuống thế [29].
Ngay cả như nếu các lý thuyết này có là đúng, và không phải là không
thể xảy ra dưới ánh sáng của chứng cớ, những chứng cớ này có thể chắc
chắn vẫn không lay chuyển được người có óc duy lý. Phải đi xa hơn, vượt
quá những gì từ chứng cớ đọc ra – nếu không phải là mâu thuẫn với chứng
cớ - để chấp nhận Jesus là “con trai của Gót”. Xa hơn nữa, dẫu nếu như
những người không tin đã có nhầm lẫn chăng nữa, khi cân nhắc bằng chứng
và nếu chúng không thực đưa ra những nền tảng vững chắc để tin, rất
nhiều người không tin, họ thành thực tin rằng chứng cớ đã không có đủ.
Tại sao một Gót tốt lành lại muốn giữ lại sự vui sướng Thiên đường đối
với những người thành thực, dẫu không tin; họ có thể đã không đủ sâu
sắc, kiến thức hay óc phân tích để có thể phán đoán chứng cớ cho được
đúng?
Giờ đây các nhà lý thuyết bảo vệ đạo Kitô như William Lane Craig [30]
sẽ cãi rằng trường hợp mà tôi mô tả sẽ không bao giờ xảy ra trong thực
tế. Không tin – cơ bản không là một vấn đề tri thức – nhưng là một chủ
tâm từ chối có “tội lỗi”, với chúa Thánh Linh. Tuy nhiên, như tôi đã cãi
lại ở những chỗ khác; Craig kêu gọi đến chúa Thánh linh có vấn đề [31].
Một vấn đề cơ bản trong lý thuyết của Craig là ông đã giả định không
phải chỉ có những tín đồ đạo Kitô, nhưng tất cả mọi người cũng đều biết
đến chúa Thánh linh của ông. Thế nhưng không có lý do gì để tin rằng đến
ngay cả những người tự xưng là “con chiên ngoan đạo” Kitô đã hẳn có
được kinh nghiệm về vị chúa Thánh linh [32]này, nói chi đến tất cả những người không-Kitô lại phải có như thế!
Giả
thử như phần thưởng lên Thiên đường không dựa trên niềm tin nhưng trên
hành vi đạo hạnh. Điều này cũng vẫn còn bất công. Hàng triệu triệu người
chưa, hay không có hoàn cảnh để biết đến các lời dạy về đạo đức của
kinh thánh . Thế nên, nếu như họ không sống theo tiêu chuẩn đạo đức của
kinh thánh – đó không phải tự là lỗi của họ. Hơn thế nữa, dẫu cho cả
đến những người đã có dịp biết đến kinh thánh, cũng có thể tìm thấy các
thông điệp đạo đức của quyển sách này không thể chấp nhận được trên
chính nền tảng của đạo đức. Gót, như diễn tả trong Cựu ước, thường ác
độc và tuỳ tiện, và trong Tân ước, ngay cả Jesus đã chân dung như có một
tư cách đạo đức khiếm khuyết [33].
Thêm nữa, ngay cả với những người chấp nhận quyển kinh thánh, câu hỏi
là – đâu là tư cách đáng được được ban thưởng? Nhũng gì dạy trong kinh
thánh về đạo đức thì đã được diễn giải rất nhiều cách hiểu trái ngược
nhau. Thế nhưng cho thật công bằng – làm sao Thiên đường có thể là phần
thưởng vì tuân theo một tiêu chuẩn đạo đức đúng đắn chỉ dẫn trong Phúc
âm – mà chính Phúc âm thì lại không chỉ rõ minh bạch?
Bây
giờ, có thể cãi ngược lại rằng những người tuy chưa bao giờ có dịp biết
đến các thông điệp đặc biệt về đạo đức của kinh thánh , vẫn có thể được
cứu rỗi, nếu như họ tuân giữ theo những nguyên tắc phổ thông của luật
đạo đức tự nhiên, mà cứ cho là ai ai cũng biết, vì Chúa Thánh thần của
Gót khắc in kiến thức này trong lương tâm mỗi người. Dù cách gì, sự vặn
lại này có vấn đề. Một điều, không có lý do nào để giả tưởng là Chúa
thánh linh đã “in ấn” luật đạo đức phổ thông vào lương tâm mỗi người.
Chưa kể rằng nếu – có chăng những nguyên tắc đạo đức phổ thông mọi thời,
mọi nơi – là điều không chắc chắn. Nhưng nếu cứ cho là có, không có gì
rõ ràng cho thấy tác giả của chúng lại là Chúa thánh linh! Lại thêm
nữa, nếu thuyết cứu rỗi thật rộng rãi đến như thế, thật ngẩn ngơ không
thể hiểu vì sao Chúa lại phải nhập thế, xuống trần giảng dạy – nếu thế
còn cần chi nữa và cũng chẳng có gì là đáng ao ước nữa [34].
Một
mặt khác, cổ vũ thuyết phổ quát lại cũng có những vấn đề của nó. Thiên
đường để làm gì nếu cuối cùng rồi ai ai cũng lên hết trên đó? Nếu thế
còn ý nghĩa gì của sự sống trần gian này với những đau thương, thử thách
và khổ ải của nó? Mặc dù trong trường hợp này (ai cũng lên thiên đường)
có lẽ không còn phàn nàn là bất công [35],
người ta có thể phàn nàn về sự vô nghĩa của cuộc sống trần gian. Hiện
hữu con người hiển nhiên trở thành phi lý và đầy bí ẩn khó hiểu. Tại sao
chúng ta lại có đời sống trần gian (như bước trung gian) làm gì nữa
nhỉ? Tại sao không bắt đầu đời sống ngay trong thiên đường cho xong?
Một
độc giả đọc bản thảo của luận văn này đã phản đối rằng - những liệt kê
kể trên, về sự bất công, hoặc sự vô ích của Thiên đường - không chứng tỏ
rằng đạo Kitô thì phi lý về nghĩa bất nhất, vì con người vẫn có khát
khao một sự sống vĩnh cửu dẫu cho có bất công, hay vô ích. Nhưng sự bất
nhất tôi nghĩ đến trong trí không nẩy đưa lên bất cứ mâu thuẫn nào đối
với lòng khát khao một sự sống vĩnh cửu. Thiên đường, dẫu nó là gì đi
nữa, có nội dung là hàm chứa ý nghĩa về đạo đức, ý nghĩa đó trong thực
tế đã dường không có khi xem xét thật sát gần. Thiên đường được giả định
là đưa ra một tiêu điểm luân lý cho đời; nhưng nó lại không.
3. Đạo đức đạo Kitô
Một
bất nhất khác nữa trong đạo Kitô là lý thuyết đạo đức của đạo Kitô tìm
thấy trong Tân ước xem ra không thích đáng, hay không thể bênh vực được
đối với nhiều người nhạy cảm về luân lý, kể ngay cả những người theo đạo
Kitô thời nay. Thế nhưng lý thuyết này được giả định là căn bản cho
luân lý Kitô. Những gì từ Jesus - về thế giới bên kia, sự khắc nghiệt,
những đòi hỏi phải nhắm mắt tuân phục và báo thù phục hận đều không
những không chấp nhận được về đạo đức, nhưng mâu thuẫn với tuyên bố rằng
Ông là toàn hảo đạo hạnh [36]. Còn hơn nữa, sự chấp thuận ngầm – không nói ra – về nạn nô lệ khiến Ông bất xứng để làm một khuôn mẫu đạo đức.
Lại
một lần nữa, là điều ghi chú quan trọng rằng luận đề của tôi không đặt
giả định trước đạo Kitô sai lầm. Dẫu nếu đạo Kitô cứ tạm cho là đúng,
vẫn đã có một bất nhất giữa những người Kitô giương cao Jesus như lý
tưởng đạo đức và những quan điểm về luân lý có vấn đề của Ông. Những
người Kitô tin tưởng Jesus là lý tưởng đạo đức của họ, nhưng Jesus lại
có những tì vết đạo đức nên mâu thuẫn với lý tưởng này.
Chúng
ta hãy cùng xem xét trường hợp về nạn nô lệ với chi tiết hơn. Mặc dù
nạn này thực hành rất phổ thông ngay trong chính thế giới Jesus đang
sống thời ấy, đã không hề có bằng chứng nào cho thấy Ông lên án nó. Như
Morton Smith [37]đã ghi chú:
“Hoàng
đế và nhà nước La mã có vô số nô lệ, đền thờ Jerusalem (của đạo Do
thái) có những nô lệ của đền, Chủ tế đạo Do thái có những nô lệ của chủ
tế (một trong những nô lệ này bị cắt tai kể trong chuyện bắt Jesus [38]);
tất cả những người giàu có và hầu hết giới trung lưu có nuôi nô lệ.
Theo như mức chúng ta được kể cho biết, Jesus không bao giờ tấn công tệ
nạn này. Ông đã nhận hiện trạng của nó như sự đương nhiên và uốn nắn
những câu chuyện của ông cho phù hợp. Khi Jesus trình bày các sự việc,
vấn đề chính với những nô lệ không phải là lấy lại tự do, nhưng là phải
chiếm được lòng chủ nhân khen ngợi. Đã dường có những cuộc nô lệ khởi
loạn ở xứ Palestine và Jordan
trong thời Jesus trẻ tuổi (Josephus, Bellum, 2:55-65); một thủ lãnh có
tài làm phép lạ, ở một trong những khởi loạn như thế, hẳn đã lôi cuốn
một đám người theo đông đảo. Nếu Jesus đã có lên án nô lệ hay hứa hẹn
giải phóng, chúng ta đã nhất định phải nghe đến những gì Ông làm, Chúng
ta tuyệt chẳng nghe gì cả, vậy giả định có lẽ đúng nhất là Ông đã không
nói gì hết.”[39]
Phán
đoán của Smith được thái độ các học trò Jesus xác nhận. Nếu như Jesus
chống lại chế độ nô lệ, có khả năng là các học trò ban đầu của ông hẳn
đã làm theo lời dạy của thày mình về vấn đề. Thế nhưng, Paul (1Cor. 7:
21, 24) và các nhà viết kinh Kitô ban đầu khác, ra lệnh cho các người
Kitô tiếp tục thực hành nạn nô lệ [40]. Chắc chắn là phi lý để một ai ngầm chấp nhận chế độ nô lệ, lại là đại diện cho lý tưởng đạo đức Kitô.
Có
thể nào thử gắng đáp lại lời kết tội phi lý này được không? Một cách là
giải thích lại những phần đạo đức trong đạo Kitô mà những người Kitô
thấy khó chịu, thí dụ, tranh cãi là Jesus đã không ngầm chấp thuận nạn
nô lệ. Nhưng mặc dù cách giải thích lại như thế phải là không tuỳ tiện
và không có vấn đề, nhưng chúng thường phạm vào lỗi như vậy. Lấy thí dụ,
một người đọc Kitô xem bản thảo bài văn này đã cãi rằng nếu Jesus đã có
dạy rằng nô lệ là sai, Ông hẳn đã bị bỏ qua và chuyện đó, về lịch sử,
đã “không đặt lên bàn mổ” (của thời đại đó)[41].
Điều này ném vào tôi giống như một sự chạy tội. Chúng ta tin là Ông hô
hào “giơ thêm má bên kia”, yêu những kẻ thù của mình, và đừng nhìn phụ
nữ với thèm thuồng trong mắt. Ấy vậy những quan điểm này xem – cũng đúng
phải giữ với khả hữu tính lịch sử – (lại được nhận ngay, không) như là
giải phóng nô lệ. Vả lại, vài nhân vật trong cổ thời đã phát biểu sự
chống đối của họ [42]
. Một cách khác cho người Kitô tránh bất nhất, sẽ là thú nhận rằng họ
chấp nhận thái độ của Jesus bất chấp cái xấu của tệ nạn này. Nhưng trong
thực tế, khi phải đẩy đến quyết định, họ không làm theo như vậy! Do đó,
thí dụ, những người Kitô thời nay đã chống lại chế độ nô lệ.
Tuy
nhiên, tạm bỏ qua bằng cớ, chúng ta hãy cứ giả thử Jesus đã chống lại
nô lệ và những gì Ông và các học trò lên án đã bị bỏ, không chép vào hồ
sơ Tân ước. Như thế lại đưa ra một phi lý mới cho đạo Kitô: Jesus thực
đã có chống nô lệ, mặc dù điều ngược lại xem ra mới đúng với hồ sơ trong
Tân ước. Như thế, tín đồ Kitô chống nô lệ là đã theo gương Jesus nhưng
lại không có gì trong kinh thánh để biện chính cho. Hơn thế nữa, nếu Gót
thực đã chống nạn nô lệ và Jesus thực đã hô hào chống nó, tại sao Gót
lại để cho các lời dạy bị bỏ qua không nhắc gì đến trong Tân ước? Chắc
chắn, điều này đưa ra một phi lý khác nữa. Kinh thánh thiếu xót không
ghi gì về sự Jesus chống đối một thực hành cực kỳ tàn ác, ghê tởm nhất
trong lịch sử nhân loại, dẫu thế mà Jesus lại được giả định là lý tưởng
đạo đức cho chúng ta!
Ngay
nếu như chúng ta tạm hoãn qua những vấn đề này, và tập trung vào những
gì đã được nhiều người xem là tinh yếu các giảng dạy của Jesus, kể tên,
lời răn “hãy yêu láng giềng nhà ngươi”, có nhiều vấn đề. Lởi răn này có
tính không rõ rệt, cho phép nó đươc diễn giải nhiều cách khác nhau,
trong số có những diễn giải ngầm chứa những nội dung không thể chấp nhận
được, trong khi những lối khác thật không rõ ràng, đến nỗi không cách
nào phân biệt được đâu mới là lởi răn diễn dịch ra. Nhưng phi lý ở chỗ
là một lời răn nằm ở vị trí trọng tâm của đạo Kitô lại có những vấn đề
như thế này [43].
4. Sự chuộc tội
Vẫn còn một bất nhất khác trong đạo Kitô là không có lý thuyết hữu lý về sự Chuộc tội [44]; đó là, câu hỏi tại sao Jesus lại hiện thân thành người trần, chịu chết trên thập giá và rồi sống lại [45]. Ấy nhưng nếu thiếu nó, thế giới quan của Kitô không có nghĩa gì cả và hiện thế, tử nạn và phục sinh thành vô nghĩa.
Tấ
cả những lý thuyết quan trọng đã có trong lịch sử về sự chuộc tội đều
có những vấn đề nghiêm trọng. Đặc biệt, chúng thất bại không giải thích
được tại sao Gót đã hi sinh đứa con trai mình để cứu chuộc những kẻ tội
lỗi, hoặc nếu khác, họ làm sự hy sinh xem ra tùy tiện và vô nghĩa. Thế
nên, họ không cung cấp một giải thích xứng đủ về sự chuộc tội, chết, và
sống lại của Jesus. Lại một lần nữa, xin ghi chú rằng luận đề của tôi
không đặt trước một giả định là đạo Kitô sai lầm. Điều tôi muốn nêu –
đơn giản là – đã có bất nhất, phi lý trong sự thiếu vắng một giải thích
hợp lý về thuyết Cứu chuộc và sự cần thiết phải có một lý thuyết như thể
để làm cho đạo Kitô mới có ý nghĩa. Để làm sáng tỏ điều này, tôi sẽ xét
đến Lý thuyết Toại Ý của St. Anselm[46] (Satisfaction Theory).
Mặc
dù nội dung thuyết Toại Ý đã được các nhà tư tưởng trước đó có nói đến
trong chừng mực nào đó, Anselm – ở thế kỷ 11 – đã khai triển nó một cách
chi ly và thông thái [47].
Ông cãi rằng Gót phải cứu nhân loại qua sự hiện thân và chết của Jesus.
Theo Anselm, trả món nợ với Gót, là làm theo ý Gót. Thế nhưng, ông lại
biện luận rằng khi - con người Gót tạo - tội lỗi [48],
ấy chính là điều họ không làm. Những tội lỗi của giống người Gót tạo,
đã sỉ nhục Gót và làm giảm danh dự của Gót. Thế nên, phải có một trách
nhiệm phục hồi danh dự cho Gót và gỡ bỏ sự sỉ nhục (phạm thượng!). Đây
là sự Toại Ý. Thế nhưng, chỉ có cái chết của Người-mà-Gót (God-Man)
Jesus mới có thể đưa đến sự vừa lòng thích đáng. Chỉ có Người-mà-Gót mới
có khả năng, do sự linh thiêng của ông, mới dâng điều gì đó xứng mức
với Gót, và lại do tính người của Ông, mới đại diện được cho giống
người! Chỉ một con người bình thường mà thôi sẽ không có khả năng tạo ra
sự vừa lòng thích đáng, vì người này phải tương ứng tỉ lệ với tổng số
“tội” và tổng số “tội” thì vô cùng [49].
Ngoài ra, cái chết của Người-mà-Gót không có gì là bất công, vì Con-Gót
chết hoàn toàn tình nguyện, ngõ hầu phục hồi danh dự của Gót. Những ai
chấp nhận hy sinh của Jesus, những kẻ ấy được cứu chuộc.
Lý thuyết này tạo những giả định và chúng đều có vấn đề. Hãy để tôi kể bốn điểm:
Thứ
nhất, không rõ rệt vì sao, nếu nhân loại làm các sai trái gây tổn
thương Gót, lại không thể thỏa mãn thích đáng một cách đơn giản bằng
trừng phạt những kẻ tội lỗi, cho đến mãi mãi. Chuyện hiện thân thành
người trần thật không cần thiết.
Thứ
nhì, cái chết của Jesus, mặc dù tình nguyện, xem ra bất công. Công bình
chắc chắn đòi hỏi phía phạm tội, ở mức dù tối thiểu nhất, đem mãn
nguyện đến – thật nhiều đến mức tối đa có thể đem được. Thêm nữa, một
con người tốt đến mức toàn hảo (như Gót) sẽ không cho phép một kẻ hoàn
toàn vô tội đem đến thỏa mãn, mà lại còn trong căn bản tình nguyện, dẫu
ngay cả khi phía phạm tội không thể đền trả được gì. Thực vậy, ngay
chính ý niệm về sự hãnh diện của Gót bị tổn thương và đòi hỏi phải được
đền bồi thỏa mãn như thế, qua sự đòi hỏi chính đứa con vô tội của mình
tự nguyện hy sinh, tất cả chúng giả thiết một quan điểm về bản chất đạo
đức của Gót mà nhiều độc giả thời nay sẽ gạt bỏ.
Thứ ba, lý thuyết này không rõ ràng tại sao cái chết
của Người-mà-Gót lại là cần thiết cho sự đền bồi thỏa mãn một sai trái
lớn vô cùng đã phạm đến danh dự của Gót. Tại sao không là một vài hình
thức trừng phạt nào khác cũng đủ? Nếu danh dự của Gót đã tổn thương vô
cùng ghê gớm vì “tội lỗi” con người, tại sao nó không thể được hòa giải
bằng sự trừng trị vĩnh viến vị Người-mà-Gót, Jesus ấy? Tại sao lại phải
là tử hình? Thực ra có lẽ trừng phạt Jesus trong vĩnh cửu như thế xem ra
nặng nề hơn biết là bao nhiêu – hơn sự trừng phạt tử hình – chỉ đau đớn
tương đối ngắn ngủi và ít ỏi. Ngay cả dẫu như có người cãi lại, phạt tử
hình có một sự khắc nghiệt mà không trừng phạt nào có thể sánh bằng,
điểm quan trọng cần nhớ là Jesus đã chỉ chết trong một thời gian rất
ngắn. Sẽ là trừng phạt tử hình khắc nghiệt hơn nhiều nếu như Jesus đã chết luôn và không sống lại.
Cuối
cùng, không có gì rõ ràng là - tại sao những người chấp nhận sự hy sinh
của Jesus lại được “cứu chuộc”? Dẫu như chấp nhận giả định là Jesus hy
sinh đem đến mãn nguyện đối với những sai trái trong quá khứ đã xúc phạm đến danh dự Gót, tại sao tin tưởng vào Jesus bây giờ
lại cứu được bất kỳ ai (tin theo)? Và tại sao chỉ những người-tin mà
những ai không-tin lại bị loại trừ, không được phần thưởng đó?
Các
lý thuyết khác như thuyết Penal Theory, thuyết Government Theory,
thuyết Moral Theory, thuyết Christus Victor Theory, và thuyết Mystic
Theory – tất cả cũng thế - đều đầy những đáng ngờ cùng cực [50].
5. Khái niệm về Gót
Điều
bất nhất phi lý cuối của bài này, tôi sẽ nhắc đến ở đây là – mặc dù Gót
là trung tâm điểm rường cột của đạo Kitô, khái niệm về Gót theo đạo
Kitô thì hồ đồ, không mạch lạc. Xin ghi chú là tôi đang không chỉ nói
rằng tin vào Gót là sai lầm. Đúng hơn, là có một bất nhất trong việc dựa
tôn giáo của một người trên niềm tin vào Gót và lại có chính ý niệm này
hồ đồ, không mạch lạc. Còn gì có thể phi lý hơn là chính cái khái niệm
trọng tâm của một tôn giáo lại bất nhất?
Trước hết, một vài thuộc tính gán cho Gót trong kinh thánh, mâu thuẫn nhau, không trước sau như một.[51]. Ở vài chỗ, Gót được tả như là khoan dung, nhân từ [52]và ở một vài chỗ khác lại như là thiếu lòng tha thứ;[53] Ở vài chỗ, Gót được tả như một nhân vật biết hối hận và đổi ý,[54] ở chỗ khác lại như một nhân vật không bao giờ hối hận và đổi ý cả;[55] ở vài chỗ như một nhân vật biết lừa dối và tạo nên hỗn loạn và ác độc,[56] và ở những chỗ khác lại như một nhân vật không bao giờ làm như thế,[57] ở vài chỗ là một kẻ trừng phạt trẻ con vì hành động sai trái của cha mẹ chúng [58], và ở những chỗ khác lại là một nhân vật không bao giờ làm như thế.[59]
Thứ
nhì, những thuộc tính nhấn mạnh trong liệt kê triết học về Gót – hoặc
chúng mâu thuẫn điều này với điều kia hay chúng nội tại bất nhất. Trong
quyển sách của tôi Chủ nghĩa vô thần: Một biện chính triết học (Atheism: A Philosophical Justification), tôi
đã viết ba mươi trang phân tích chi tiết những bất nhất gắn liền với
các ý niệm: toàn trí, toàn năng, và tự do thần linh. Ở đây tôi chỉ có
thì giờ nêu đại cương những biện luận của tôi về toàn trí (omniscience).
Nói
rằng Gót là toàn trí là nói rằng Gót là biết-tất-cả. Nói rằng Gót là
biết-tất-cả lại kéo theo rằng Ông có hết tất cả những kiến thức có đấy.
Hiện giờ, các triết gia đã phân biệt ba loại hiểu biết khác nhau: mệnh
đề, tiến trình và kiến thức từ quen biết [60]
. Vắn tắt, hiểu biết mệnh đề hay hiểu biết thật sự là - kiến thức về
một điều gì đó là sự kiện, và được phân tích là đúng, theo như một loại
tin tưởng nào đó. Ngược lại, hiểu biết tiến trình hay kiến thức làm sao là một loại tài khéo, kỹ năng, và nó không giản lược về thành kiến thức mệnh đề được.[61] Cuối cùng, kiến thức do quen biết là trực tiếp quen biết với một vài đối tượng nào đó, người hay hiện tượng.[62]
Lấy thí dụ, để tôi nói rằng – tôi biết Ông A, bao hàm ý tôi có hơn, chứ
không chỉ hiểu biết mệnh đề chi tiết về ông A; rằng tôi có một quen
biết trực tiếp với ông A. Tương tự, khi nói – tôi biết sự nghèo khó –
bao hàm ý rằng, bên cạnh kiến thức mệnh đề chi tiết về sự nghèo khó, tôi
có một vài kinh nghiệm trực tiếp về nó.
Nói
rằng Gót là biết-tất-cả, thế nên, là nói Gót có tất cả kiến thức trong
đó gồm mệnh đề, tiến trình và kiến thức từ quen biết. Những nội dung bất
mạch lạc, không ăn khớp nhau của liệt kê này về ý niệm Gót đã thường
không được để ý. Nếu Gót toàn trí, vậy Gót phải có tất cả mọi kiến thức,
gồm kiến thức bơi lội như thế nào. Thế nhưng điều này mâu thuẫn với
trạng thái vô-thân-xác của Ông; vì chỉ một nhân vật có thân xác mới có
thể có – kiến thức bơi thế nào – theo nghĩa kiến thức tiến trình (biết làm);
nghĩa là, có thể thực có kỹ năng bơi lội. Do định nghĩa, Gót không có
một thân thể, tính chất phi-thân-xác và tính chất biết-tất-cả của Ông
mâu thuẫn với nhau, như thế, vì Gót có các thuộc tính mâu thuẫn nhau, ý
niệm Gót thì bất nhất, không mạch lạc, vô nghĩa [63].
Giả
thử người ta có thể sẽ phản đối luận chứng của tôi trên hai nền tảng.
Thứ nhất, người ta có thể cãi Gót có thể nhập vào xác phàm và lấy được
kiến thức làm sao – khi Ông ở trong trạng thái “nhập phàm” đó. Đúng,
nhưng Ông sẽ thiếu, không có thứ kiến thức này trước khi Ông nhập xác. Thế nhưng, Gót vốn đã được giả định là vĩnh cửu biết-tất-cả! [64]
Thứ nhì, một người giả thử tuyên bố là Gót có thể biết bơi thế nào
bằng cách suy nghĩ về nó. Nhưng phản đối này đã dựa trên một sự lẫn lộn
giữa hai thứ kiến thức biết làm sao. Dĩ nhiên, Gót có thể biết bơi làm
sao trong cái nghĩa Ông giả thử biết, nếu muốn bơi – một người phải giơ
tay và đạp chân theo cách thức như thế, như thế, rồi hít thở như thế,
như thế,…vân vân. Nhưng điều này không thích đáng với nghĩa kỹ năng của
kiến thức – biết làm thế nào – nó gồm có thật sự
bơi được; nghĩa là, có sự khéo léo của bắp thịt vận động. Bởi vì Gót
thiếu một thân xác, trừ khi Ông nhập xác, Ông không thể hiểu biết - theo
nghĩa khả năng – bơi lội ra làm sao.
Thuộc
tính là biết-tất-cả cũng mâu thuẫn với những thuộc tính đạo đức thường
gán cho Gót. Bởi vì nếu Gót là toàn trí, Ông có kiến thức từ quen biết
của tất cả các khía cạnh của thèm muốn và ghen tị. Đến đây, một khía
cạnh của thèm muốn là tình cảm thèm muốn và một khía cạnh của ghen tị là
tình cảm ghen tị. Thế nhưng, có phần của khái niệm về Gót là Ông toàn
hảo về đạo đức, và là một vị toàn hảo về đạo đức phải không có những
tình cảm thèm muốn và ghen tị này. Hậu quả là, khái niệm về Gót bất
nhất, không ăn nhập đâu vào đâu.
Lại
thêm nữa, Gót toàn trí mâu thuẫn với Gót toàn năng. Bởi vì Gót toàn
năng, Ông không thể có kinh nghiệm về sợ hãi, thất vọng và tuyệt vọng.[65]
Muốn có được các kinh nghiệm này, một người phải tin biết khả năng của
mình có giới hạn, nhưng vì Gót là biết tất cả và quyền năng tất cả, Ông
biết là Ông không chịu giới hạn nào về quyền năng. Hậu quả là, Ông không
thể có toàn bộ kiến thức từ quen biết, của tất cả các khía cạnh của sợ
hãi, thất vọng, và tuyệt vọng. Nhưng ở một mặt khác, vì Gót là toàn trí,
Ông phải có các kiến thức này. Lần nữa, khái niệm về Gót đã thấy là
không ăn nhập với nhau, bất nhất. Vậy nên, còn gì có thể phi lý hơn nữa?
Khái niệm trọng tâm của đạo Kitô là Gót, và thế nhưng, khái niệm này
thì bất nhất, không ăn nhập trước sau. [66]
Có
thể trả lời cho các luận chứng của tôi không? Dĩ nhiên, một người có
thể đưa ra một giải thích khác về Gót hoặc về kinh Cựu ước. Làm như thế
người này hẳn sẽ gắng chứng minh rằng khái niệm về Gót thì không bất
nhất. Nhưng một lối giải thích như thế phải không là tuỳ tiện, hoặc nếu
không thì thành có vấn đề. Đối với các các đoạn văn mâu thuẫn trong kinh
thánh, một tín đồ Kitô có đọc bản thảo của bài văn này, phê bình phương
pháp của tôi trong cách diễn giải là bỏ qua những chủ đề trọng tâm và
chỉ chú trọng vào những cái ông gọi là các chi tiết hợp hay không hợp
pháp. Đáng tiếc, ông không cho ý kiến đi xa hơn – như làm sao các chi
tiết này có thể hoà giải, hoặc làm sao một người có thể xác định đâu là
các chủ đề trọng tâm.
Cũng
vẫn độc giả này, đã thử cố gắng hoà giải sự mâu thuẫn giữa Gót toàn trí
và các thuộc tính khác của Gót, bằng cách từ chối là Gót là
biết-tất-cả. Đặc biệt, độc giả này chối rằng Gót không có toàn bộ kiến
thức làm sao và kiến thức do quen biết. Nhưng sự giả định này có hàm
chứa một nghịch lý rằng con người có kiến thức mà Gót không có. Nói một
cách khác, nó hàm ý rằng một chủ thể vô hạn lại không có kiến thức mà
một con người hữu hạn có. Một phi lý thay chỗ của một phi lý khác!
Kết luận
Những lý thuyết của đạo Kitô về Cứu rỗi, Thiên đường, Đạo đức, Cứu chuộc và Gót [67]
đóng vai quan trọng trung tâm của chủ thuyết Kitô, thế nhưng những lý
thuyết này có vấn đề. Nhưng đây là phi lý theo cái nghĩa thông thường tự
điển định nghĩa của từ “absurd ."[68]
Đây dĩ nhiên không phải là hết chuyện vì những người Kitô có thể từ
chối một vài giải thích trưng ra từ các luận chứng của tôi. Nhưng rồi
không biết họ có thể đưa ra các giải thích thay thế, và những giải thích
này – hoặc phải không tuỳ tiện hoặc phải không nghịch lý – được hay
chăng, lại là một chuyện khác nữa.
Michael Martin
Lê Dọn Bàn tạm dịch- bản nháp thứ nhất
(Dec/2009)
Các chú thích trong bài là của chính tác giả, Michael Martin, như trong nguyên văn – bản Anh ngữ - có thể đọc nguyên văn ở đây: Is Christianity Absurd? (2002).
Những
chú thích khác là của tôi, hướng đến đọc giả người Việt – tất cả đề có
phụ chú – (CTND) – chú thích người dịch – cũng thay cho sự thành thực
nhận lỗi, nếu có, hoàn toàn do thiếu kém của người dịch.
[1] Một vị khác, thí dụ, Daniel Dennett, gần đây được biết đến rộng rãi hơn.(CTND)
[2] Xem thêm B. Russell - Yếu tính của tôn giáo – tôi tạm dịch (CTND)
[3] Xem Edward Gibbon - The History of the Decline and Fall of the Roman Empire (CTND)
[4] Có dịp đặt chân trên những hoang tàn của Parthenon, biểu tượng của văn minh Hy Lạp, và nay là cả nhân loại, vì là quê hương của toán học và triết học, vốn dựng thờ nữ thần Athena, hãy đừng quên - đến thế kỷ VI, Parthenon đã bị biến thành một nhà thờ Kitô, dâng thờ “Parthenos Maria” (“Virgin Mary”).
Vậy,
những câu chuyện như “tháp Báo Thiên, Nhà thờ lớn Hà Nội”, hay “chùa
Khải Tường, Nhà thờ lớn Saigon”… vì sao bị hủy, phá, chiếm, và mất dấu ở
quê hương chúng ta, chỉ là lịch sử lập lại. (CTND)
[5] Thơ Kiên Giang- Hoa Trắng Thôi Cài Trên Áo Tím (CTND)
[6] Xem Sam Harris - The Sacrifice of Reason
– “Khái niệm JC chết cho tội lỗi chúng ta và cái chết của Ông đã tạo
nên sự hòa giải thành công với một Gót “nhân ái” – là hình thức trực
tiếp và trá hình rơi rớt xót lại từ tục man rợ giết vật tế thần, vốn đã
hoành hành ở những giống dân mông muội trong lịch sử. Nhìn theo quan
điểm hiện đại, đây là một ý niệm vừa phi nhân vừa cuồng tín, phê phán
nó, thật khó, không biết phải bắt đầu từ đâu. Thêm vào huyền thoại đê
tiện xoay quanh một người chết vì cực hình – Những khổ hình của Christ -
sự tượng trưng của tục ăn thịt uống máu sống, của lễ ban Thánh thế -
[7] Salvation –
Sự cứu rỗi, Trong đạo Kitô, Jesus là nguồn của sự cứu rỗi và nhấn mạnh
vào sức mạnh của lòng tin này. Tương tự, trong đạo Islam nhấn mạnh vào
sự phục tùng Allah. Cả hai trên bình diện cá nhân. Riêng đạo Do thái đặt
một sự cứu rỗi tập thể cho toàn con dân xứ Israel. (CTND).
[8] Atonement (Christianity) – niềm tin trong đạo Kitô: Jesus đem cái chết của mình để “chuộc tội” cho con người và như thế hòa giải Gót với Người.
Dĩ
nhiên, ý niệm này hoàn toàn xa lạ với các dân tộc Nam và Đông Á. Nói
chung ở đấy, giữa trời và người không có liên hệ bệnh hoạn như thế. Chỉ
kể những chủ thuyết phổ thông nhắc đến rất thường trong sách vở - “Thiên
địa vạn vật đồng nhất thế”, “Tiểu ngã và đại ngã hoà hợp”, “nhận Tự ngã
là Không, để biết Chân như”, “cái Đạo lớn là không làm, không nói”,….Dù
chưa đi vào chi tiết, chỉ qua tên gọi thôi, đã thấy chúng là những memes
từ Nho, Phật, Lão, Bà la Môn, đã ra sống giữa văn hóa nhân gian, trong
lòng sinh hoạt tinh thần các dân tộc ở những vùng này, từ rất lâu đời
(CTND)
[9] Cf. Michael Martin, The Case Against Christianity, (Philadelphia, PA: Temple University Press, 1991), Chương giới thiệu.
[10] Phiên âm từ God – thay vì dịch, vì từ Thượng đế - thường dịch - không hoàn toàn đúng nguyên nghĩa của từ God – xem thêm trong chú thích của tôi trong bản dịch: Russell - Có God Hay Không? (CTND).
[11] Một bản có trước đó, ngắn hơn, và có sửa đổi nhiều của văn bản này đã có trong The American Rationalist, May/June 2000, pp. 3-6, với nhan đề "The Absurdity of the Christian Life."
[12]
Absurd: tính chất buồn cười, lố bịch vì trước sau bất nhất hay không
thuận lý, xuôi tai, hợp lẽ phải (Ridiculously incongruous or
unreasonable), cũng đông nghĩa với foolish. Trong tiếng Việt, đã dịch
quen là phi lý, nên theo thói quen – thực ra còn có từ ``xuẩn`` – nếu
dịch ``xuẩn lý`` thì linh động hơn - với nghĩa ``lý của người xuẩn``, nó
lố bich, buồn cười, không hợp lý thông thường (CTND).
[13] “Yuk” – tiếng tán thán từ - khi phá ra cười vì gặp, nghe chuyện khôi hài, hay thấy việc nhờm gớm, bất thường (CTND)
[14] Từ “absurd” –
Nguyên văn Anh ngữ trong bài này, nhắc tôi đến hai câu nói của Bertrand
Russell, tôi dám đoán, cũng không xa lạ gì với tác giả Michael Martin –
tưởng cũng nên nhắc lại ở đây – vì có liên quan đến từ “phi lý” Michael Martin dùng trong bài viết này:
-
“Sự kiện một ý kiến được phổ thông rộng rãi, không phải là bằng chứng
gì hết, rằng nó không hoàn toàn phi lý, thực ra, cứ xét sự khờ dại của
nhân loại, một tín ngưỡng phổ thông rộng rãi có cơ là điên rồ hơn là có ý
thức”
-
“Đây là một trong những quan điểm thực là phi lý đến mức cùng cực mà
chỉ có những kẻ có học thật nhiều mới có thể chấp nhận chúng".
Nếu câu thứ nhất ông nói về tín đồ, câu thứ hai – hẳn phải về những nhà thần học, bác học Kitô.
Trong Việt ngữ, sự phổ thông của từ “phi lý” có gốc khác – Trước 1975, ở miền Nam, từ “phi lý”– thành thời thượng khi thuyết Hiện Sinh dòng Pháp, được “nhập cảng”. Từ này thường đi đôi với từ “buồn nôn”. Gốc của chúng trong Albert Camus - Le Mythe de Sisyphe, và Jean-Paul Sartre - La Nausee.
Hai đại diện của dòng hiện sinh vô thần thời hậu chiến ở nước Pháp,
quen thuộc với các trí thức Việt bản xứ hay hồi hương từ Pháp giai đoạn
55-60 này. Theo tôi, đây là “thuốc cao đơn hoàn tán, trong uống ngoài
xoa” để làm dịu đau đớn và tủi hổ của trí thức Pháp, trong thâm tâm, họ
thấy khó chịu, nhục nhã ngấm ngầm, vì trong thế chiến thứ II, nước Pháp
đã rất nhanh chóng đầu hàng, rồi “cộng tác” với nước Đức Quốc Xã, sau
đó, phải chờ và nhờ liên quân Anh Mỹ giải phóng đất nước. Lực lượng gọi
là “kháng chiến Pháp” do de Gaule đứng đầu, và các trí thức Pháp như
Sartre lẫn Camus đều có tham dự, thực sự chỉ có vai trò rất khiêm tốn.
(CTND)
[15] Christian apologetics
- ngành thần học đặc biệt của Kitô – có mục đích đưa ra một nền tảng
duy lý cho tín ngưỡng Kitô, bảo vệ niềm tin trước các phê bình, chống
đối và đồng thời cũng tấn công những quan điểm các tôn giáo khác, bằng
cách trưng ra những khuyết điểm của chúng. (CTND)
[16]
Nếu một điều gì phi lý theo nghĩa bất nhất, vậy nó có phi lý theo nghĩa
vô nghĩa không? Nếu một điều gì phi lý theo nghĩa vô nghĩa vậy nó có
phi lý trong nghĩa bất nhất không?
[17] Xem The Case Against Christianity, Chương 7.
[18]
Tên gọi chung ba tập sách trong kinh Tân ước: của Matthew, của Mark, và
của Luke, vì chúng rất tương tự, có nhiều trùng hợp, giống nhau (CTND)
[19]
Tôi có biết đến sự uyên bác tinh tế của các hội viên Jesus Seminar
trong cố gắng phân định đâu là những gì Jesus thực có nói [Xem, lấy thí
dụ, Robert W. Funk, Roy W. Hoover and the Jesus Seminar, The Five Gospels: The Search for the Authentic Words of Jesus
(Harper, SanFranciso, 1997).] Thế nhưng, kết luận (mà tôi chấp nhận)
rằng Jesus đã thực không có nói nhiều điều người ta kể là ông đã nói, sẽ
không có một ảnh hưởng quan trọng nào cả vào điểm chính của tôi trong
bài viết này. Hầu hết tất cả các tín đồ Kitô đều tin – ít nhất Jesus đã
nói những điều này. Lấy thí dụ, hầu hết người Kitô thú nhận tin tưởng
những gì được kể là Jesus đã nói trong Synoptic Gospels. Nhưng trong đó,
Ông được kể lại là có nói rằng cứu rỗi có thể có được bằng tuân theo
một bộ luật đạo đức. Thêm nữa, họ thú nhận đã tin Paul và John. Nhưng
những vị này lại nói cứu rỗi chỉ có thể có được bằng đức tin. Như thế đó
cũng là cương lĩnh của đạo Kitô mà hầu hết tín đồ Kitô tin tưởng. Luận
đề của tôi chú trọng vào phơi bày một sự bất nhất trong tin tưởng phổ
thông của đạo Kitô – không phải những gì các học giả quyết định nên
theo, hay không nên theo dưới ánh sáng khảo cứu lịch sử.
Như
tôi hiểu những kết quả của Jesus Seminar, quan điểm Jesus đã dạy về cứu
rỗi bằng cách tuân theo một bộ luật đạo đức, có liên hệ với tuân theo
những lời răn và không phải là làm giàu, có chống đỡ từ mức vừa phải
(Matt.19: 21-24, Luke 13:24, 18:18-25) đến yếu (Matt.7: 13-14, 19:17).
Về chuyện hội nghị có một hệ thống tô màu những đoạn kinh – hồng (Jesus
có lẽ đã nói điều này) hay xám (Ông không nói – nhưng ý gần ý của chính
Ông). Thế nhưng, thành viên hội nghị xem quan điểm Jesus dạy cứu rỗi chỉ
qua niềm tin rất đáng ngờ. Như thế, phủ nhận John 14: 1-14 như đã trình
bày những gì Jesus nói mặc dù đoạn này đã thường dùng để chống đỡ quan
niệm cứu rỗi bằng đức tin mà thôi (Xem The Five Gospels, pp. 450-1.).
Nhưng hầu hết các tin đồ Kitô không biết đến những quan điểm của Jesus
Seminar và có lẽ sẽ không chấp nhận chúng nếu như có họ có biết được.
Thế
nhưng, nếu chúng ta mang ra những kết quả của hội nghị Jesus Seminar
lại xem gây ra một bất nhất khác: Rất nhiều tín đồ Kitô tin rằng cứu rỗi
bằng đức tin mà thôi, nhưng giới học giả hàn lâm cao nhất của họ lại
không ủng hộ một quan điểm được phổ biến rộng rãi nhất và tuân theo nhất
về lý thuyết cứu rỗi của đạo Kitô.
[20] Điểm này tôi có, nhờ ở Robert Price trong thư tín trao đổi cá nhân.
[21] Xem Michael Martin, "Problems With Heaven," July 22, 1997
[22] Xem chính tác giả khai triển chi tiêt nội dung đoạn này trong Problems With Heaven với bản dịch của tôi Thiên đường dậy sóng hoài nghi - (CTND)
[23]
Peter van Inwagen (1942-) Giáo sư triết đại học Notre Dame (US). Ông
nghiên cứu về Siêu hình, Triết lý luận lý, Triết ly thần học, và lý
thuyết bảo vệ Kitô (Christian apologetics) - (CTND)
[24] Peter Van Inwagen, "The Possibility of Resurrection," Philosophy of Religion, ed. Louis Pojman (Wadsworth Pub. 1994), pp. 389-92.
[25]
Tuy nhiên, với vũ trụ quá bao la, nếu có thất bại đi tìm một tinh cầu
như thế, không nghiêng về phủ nhận hiện hữu của nó. Lý thuyết mà nói,
giả thuyết “ Có một hành tinh nơi ấy Gót bảo trì các xác người đã chết
từ địa cầu” là một mênh đề phi hạn-chế về hiện hữu và bằng chứng quan
sát không chứng minh nó sai.
[26] ibid., p. 392
[27]
Theodore Michael Drange (1934 - ) Triết gia về tôn giáo học, giáo sư
đại học West Virginia University. Là người vô thần, ông có tác phẩm nổi
tiếng Nonbelief and Evil: Two Arguments for the Nonexistence of God
(1998) - Tác phẩm này trình bày chi tiết một luận chứng vô thần quan
trọng xưa nhất và mạnh nhất – phủ nhận sự hiện hữu của Gót – dựa trên
các thiên tai, bệnh tật, đau khổ hoành hành ở trần gian, nếu có Gót nhân
ái và toàn năng – sao lại có Tà Ác ? – Luận chứng này gọi là Luận chứng về Tà Ác (CTND)
[28] Xem, Theodore Drange, "The Argument From Nonbelief," Religious Studies, 29, 1993, pp. 417-432, và "The Arguments From Evil and Nonbelief," 1996
[29] Xem The Case Against Christianity.
[30]
William Lane Craig (1949-) Triết gia, giáo sư đại học, Người Mỹ, chuyên
về triết học tôn giáo, triết lý thần học, và nghiên cứu nhân vật Jesus
lịch sử.
[31] Michael Martin, "Craig's Holy Spirit Epistemology," April 15, 1998
[32] Holy Spirit (CTND)
[33] Xem The Case Against Christianity,
Chương 6. Ở đây và những chỗ khác trong bài này, tôi giả định là Jesus
hiện hữu. Mặc dù tôi đã biện luận chống lại sự hiện hữu của Ông trong The Case Against Christianity
(Chương 2) Tôi đã nói (p. 67) tôi sẽ không dựa những luận chứng của tôi
dựa trên sự phủ nhận hiện hữu của Jesus trong các phần sau đó cho đến
hết quyển sách, vì phủ nhận sự hiện hữu của Jesus gây quá nhiều tranh
cãi. Hơn thế nữa, tôi đã không dựa trên các luận chứng phủ nhận ấy sau
thời kỳ ấy tôi viết về đạo Kitô. Thế nên, sẽ là hiểu nhầm rất sai lệch
nếu giả thuyết là tôi đã bất nhất khi giả định là tôi chấp nhận Jesus có
hiện hữu thật trong bài văn này.
Cho
mục đích của bài văn này, tôi giả định như những gì tín đồ đạo Ki tô
điển hình giả định (rằng Jesus) hiện hữu và nỗ lực là trình bày sự bất
nhất liên hệ trong các giả định này.
Các
luận chứng của tôi cũng giả định trong một phương cách khác nữa. Tôi
giả định là chúng ta có một ý khá rõ về quan điểm đạo đức và hành vi của
Jesus từ những gì đã nói trong Synoptic Gospels. Thế nhưng, tôi đã
chống cãi trong The Case Against Christianity (Chương 6, p. 163)
rằng ngay giả thuyết như thế thì đáng hồ nghi lắm. Như tôi lưu ý trong
đó, hầu hết tín đồ đạo Kitô nhắm mắt trước vấn đề này và xem Synoptic
Gospels như căn bản của đạo đức Kitô. Trong The Case Against Christianity (Chương
6). Tôi tuân giữ theo qui ước đó. Trong bài văn này, tôi cũng làm theo
như thế. Tôi giả định Synoptic Gospels như căn bản của đạo đức Kitô và
chứng minh rằng những quan điểm đạo đức và hành vi của Jesus đã trình
bày trong đó, mâu thuẫn với hình ảnh Jesus như một lý tưởng đạo đức
[34] Xem, The Case Against Christianity, pp. 208-11
[35]
Tôi nói “có lẽ” vì câu hỏi về công bình cũng có thể nêu lên theo hướng
thuyết phổ quát nữa : Có công bằng không nếu tất cả mọi người đều được
cứu rỗi, mặc dù có kẻ đã sống tàn ác không thể tưởng được trong khi có
những người khác lại sống hoàn toàn một đời thánh thiện tuyệt vời? Về
câu hỏi công bình trong cứ chuộc xem Richard Schoenig, "The Argument from Unfairness," International Journal of Philosophy and Religion, 45, 1999, pp. 115-128.
[36] Xem The Case Against Christianity, Chương 6.
[37] Morton Smith (1915 –1991) giáo sư cổ sử tại đại học Columbia. Nổi tiếng vì phát hiện bản thảo thư tịch cổ tại tu viện Mar Saba.
[38]
Matthew, chương 26: Kể chuyện đi bắt Jesus: Chủ tế và đông đảo quần
thần đến tìm bắt Jesus, sau khi Judas ra dấu bằng cách hôn Ông, bọn họ
xấn đến nắm bắt Ông, Một trong những học trò của Jesus rút kiếm vội
vàng, nên cắt đứt tai một nô lệ trong đám tùy tùng của vị Chủ tế…(Matthew 26:47-52) - (CTND)
[39] Xem Morton Smith, "Biblical Arguments for Slavery", Free Inquiry, 7, Spring 1987, p.30.
[40] Ibid.; Xem also Edward A. Westermarck, "Christianity and Slavery," A Second Anthology of Atheism and Rationalism, ed. Gordon Stein, (Buffalo, N.Y.: Prometheus Books, 1987), pp. 427-437.
[41] Nguyên văn - "not in the cards."
- Ý nói, vấn đề nô lệ là một vấn đề của thời đại chúng ta, nên chúng ta
đưa ra bàn cãi, lên “bàn mổ lương tâm” thời đại. Còn thời Jesus, cứ cho
là có Jesus, và 2000 năm trước, Ông không nói gì, vì nó không là đầu đề
bàn cãi của thời đó.
Nhưng Martin cho thấy là có những người đương thời, và cả trước đó (ở Hy lạp) đã lên tiếng.
Và
Martin cũng chứng minh, có những vấn đề - xem ra hợp với thời nay hơn
thời xưa – khi Jesus có ý kiến – đáng khen, lại không ai đặt vấn đề thời
đại tính cả. (CTND)
[42] Xem thí dụ , Bertrand Russell, A History of Western Philosophy,
London: George Allen and Unwin, Ltd, 1948), p.254. Theo như Russell,
các đồ đệ của triết gia Antisthenes lên án tục nuôi giữ nô lệ. Hơn nữa,
ngay cả Aristotle, người vẫn thường được xem là bào chữa cho nô lệ cũng
đã chống lại tục nô lệ như hậu quả của chiến tranh và chinh phục Xem W.
D. Ross, Aristotle, (London: Metheun and Co. LTD, 1956), p. 241.
[43] Xem The Case Against Christianity, pp. 172-191
[44]
Trong đạo Kitô, đã gọi Jesus là “con cừu tế God” - "the Lamb of God
that taketh away the sin of the world." (John i. 29.) – di tích của tục
lệ một thời mông muội, tìm thấy khắp nơi trên thế giới- người ta cúng
Gót, Trời, hay các thần linh gọi bằng tên khác nhau – vật dâng cúng là
người sống (trẻ em, phụ nữ, ..) rồi chuyển sang sinh vật sống (gà, lợn,
trâu bò,…) – sau cùng mới dùng sinh vật nấu chín các thế kỷ gần đây.
Ngay
vào thời các kinh thánh được chép - ở Do thái vẫn có tục tế dê
(scape-goat), trước đó người Ai cập tế trâu.- trong kinh Cựu ước, còn
ghi lại rất nhiều chuyện đem giết người tế Chúa – thí dụ Jephthah đem
con gái đốt sống cúng Chúa (Judges 11:39). Lòng tin vào Chúa còn được
xưng tụng trong một huyền thoại nổi tiếng – Chúa ra lệnh cho Abraham
giết con trai mình ở Moriah. Abraham đã sẵn sàng, nhưng chỉ đến phút
cuối, Chúa để Abraham giết một con cừu tơ (ram) làm lễ tế, thay chỗ đứa
con trai.
Vậy
chuyện cúng tế dâng hiến một vật hy sinh để xin tội, cầu phước là tập
tục cổ truyền quen thuộc trong truyền thống Trung đông Do Thái, Ai cập.
Cúng tế xong xuôi, còn tục uống máu ăn thịt vật đã cúng tế để lấy phước, sức mạnh,… Tục đó trong đạo Kitô còn giữ đến ngày nay: Eucharist
- tín đồ vẫn ăn bánh, nếm rượu – gọi là “bánh thánh, rượu thánh” –
nhưng thực chất và mang ý nghĩa vẫn giữ là “uống máu, ăn thịt” của chính
Jesus. Vì chính giáo hội Kitô dạy bánh và rượu đã thánh hóa, không là
bánh và rượu nữa, nhưng là xác và máu thiêng của chính chúa Kitô.
Thế
nên, Dưới các lớp nghi thức long trọng, các câu “thần chú” đọc bằng
Latin - Tất cả là tàn dư của một thời mông muội lúc nhân loại còn ăn
thịt sống, uống máu tươi những tế vật hạ xuống từ bàn thờ.
Do
thế, và nhiều điều khác nữa, nhìn dưới khía cạnh nhân loại học, triết
học, đã nêu lên câu hỏi nghi ngờ về một Jesus lịch sử - có nghĩa là –
Jesus không là một người thật sống trong lịch sử, hay nếu có cũng không
như những chi tiết mâu thuẫn, rời rạc ghi trong kinh thánh, Jesus chỉ là
một nhân vật tưởng tượng của nhiều huyền thoại chắp vá lại mà thành.
Nói
vắn tắt nôm na theo lối bình dân – Jesus chỉ là sản phẩm của tưởng
tượng – cũng như Tôn ngộ Không, Trư ngộ Năng, hay Sa ngộ Tĩnh do Ngô
Thừa Ân phóng bút vẽ ra, nếu không hoàn toàn huyền thì chỉ bán-thực -
Jesus – tương tự, theo như xuất hiện trong kinh Thánh - cũng chỉ là
Đường Tam Tạng của Tây Du Ký, không phải là Huyền Trang có thật của lịch
sử. (CTND)
[45] Xem The Case Against Christianity, Appendix 2.
[46] Saint Anselm of Canterbury
(1033-1109) Nhà thần học và triết gia Kitô. Ông được nhắc vì luận chứng
bản thể (ontological argument) chứng minh Gót hiện hữu – Luận chứng này
bị nhiều người lần lượt đánh đổ: Kant, Hume, Russell và gần chúng ta
nhất là R. Dawkins (the God Delusion). Cũng như lý luận về Toại Ý, tác giả Martin trình bày trên đây – luận chứng bản thể dùng những từ và ý niệm rất thông thái (bản thể, tiền nghiệm) nhưng bình thản xem xét – chúng rất ngớ ngẩn.
Những
tác giả như Anselm, vì tin trước rồi chứng minh sau - chứng minh một
niềm tin đã chấp nhận trước ở ngoài, hay bất chấp lý trí – rồi sau mới
dùng lý luận để thuyết phục lý trí người khác – nên quặt quẹo, kết quả
là chỉ tạo những ngụy chứng. (CTND)
[47] L. W. Grensted, A Short History of the Doctrine the Atonement, (London: Manchester University Press, 1920) Chương s 4, 5, 6.
[48] Trong nguyên văn – “when God's creatures sin” – sin là
động từ - theo context Âu mỹ, làm, nghĩ,… bất kỳ điều gì trái với God
là “sin”. Dĩ nhiên Ý Gót ra sao?, có Gót không? … là chuyện khác.
Paul
- một học trò của Jesus, là người đã đem ý niệm “Gót xuống làm người” –
Người-Gót - để làm Jesus (lúc đó đã chết) thành linh thiêng, và ý niệm
“Người-Gót” chết vì “tội” của con người – lúc ấy, chỉ dân Do Thái có mà
thôi, sau này giáo hội do Paul thành lập, lớn rộng thành đạo Kitô,
“người” mới chỉ cả nhân loại! Điều này cũng lố bịch như giảng dạy là
“Adam và Eva là thuỷ tổ” nhân loại.
Một
tôn giáo gần gũi xem như “anh em” của Kitô là Islam – xem ý niệm “tội
tổ tông” và “chuộc tội tổ tông bằng chết trên thập giá” – chỉ là sự sáng
tạo của Paul – một người trước kia theo đạo Do Thái, nay muốn lập đạo
mới - mà thôi
Trong
Islam – không có “tội tổ tông” (original sin), con người sinh ra lương
thiện (nhân chi sơ tính bổn thiện – như Mạnh tử) – sau đó có tội hay
không tuỳ mỗi người có làm theo ý Allah hay không. Chúng ta thấy có tiến
bộ về tư tưởng và tôn trọng con người ở những điểm này.
Phải
chăng vì thế nên tuy cả hai đều mạnh mẽ truyền đạo sang Á châu – rất
sớm – nhưng Islam phát triển rất mạnh – từ Ấn (Pakistan) lên các xứ
Trung Á, xuống Mã lai, Nam Dương và cả trung Việt Nam (dân tộc Chăm)
Trong
khi ấy, đạo Kitô chỉ thành công ở Philippines – sau 400 năm nô lệ Spain
và 100 năm nô lệ Mỹ, và vẫn chỉ là thành công một nửa, chưa trọn, vì
phần phía nam Mindanao vẫn đang sôi sục là địa hạt của Islam. (CTND)
[49] Xem Joseph M. Colleran's Introduction to Anselm,
Why God Became Man and The Virgin Conception and Original Sin, dịch,
giói thiệu và chú thích do Joseph M. Colleran (Albany, NY: Magi Books,
1969) pp. 44-45.
[50] Xem The Case Against Christianity, Appendix 2.
[51] Ở đây, tôi mang ơn với Ted Drange's Nonbelief and Evil, (Amherst, NY: Prometheus Books, 1998), pp. 80-82.
[52] Ps 86:5, 100:5, 103:8, 106:1, 136:2, 145:8-9; Joel 2:13; Mic 7:18; Jas 5:11
[53]
De 7:2, 16, 20:16-17; Jos 6:21, 10:11, 19, 40, 11:6-20; Isa 6:19, 15:3;
Na 1:2; Jer 13:14; Mt 8:12, 13:42, 50, 25:30, 41, 46; Mk 3:29; 2Th
1:8-9; Re 14:9-11, 21:8
[54] Ge 6:6; Ex 32:14; 1Sa 2:30-31, 15:11,35; 2Sa 24:16; 2Ki 20: 1-6; Ps 106:45; Jer 42:10; Am 7:3; Jon 3:10
[55] Nu 23:19; ISa 15:29, Eze 24:14; Mal 3:6; Jas 1:17
[56] Ge 11:7; Jg 9:23; 1Sa 16:14; La 3:38; 1Ki 22:22-23; Isa 45:7; Am 3:6; Jer18:11, 20:7; Eze 20:25; 2 Th 2:11
[57] De 32:4; Ps 25:8, 100:5, 145:9; ICo 14:33
[58] Ge 9:22-25; Ex 20:5, 34:7; Nu 14:18; De 5:9; 2Sa 12:14; Isa 14:21, 65:6-7
[59] De 24:16; 2Ch 25:4; Eze 18:20
[60] Propositional (factual knowledge), procedural, and knowledge by acquaintance: Ba loại hiểu biết con người:
- Propositional (factual knowledge): biết thật – biết
về một điều là, đã, sẽ, thường nói ra câu, phát biểu thành một mệnh đề
xác định. Td. Tôi biết “Tôi biết hồ Trúc Bạch nằm cạnh hồ Tây”. “Tôi
biết 2 + 2 = 4”
- Procedural knowledge: biết làm – đây
là cái biết động, khác với cái biết tĩnh ở trên. Td : “Tôi biết bơi,
nhưng Gót không biết bơi vì nếu như Ông là thật đi nữa, ông cũng không
có chân tay mình mẩy” Đây là sự chứng minh của GS Martin trong bài.
- Knowledge by acquaintance: biết vì quen biết – có kinh nghiệm trực tiếp với đối tượng hay nguồn biết. Td. “Tôi biết xoài tượng ăn chua lắm” vì tôi đã có ăn vài lần.
[61] Để có liệt kê về hai loại kiến thức này - xem Israel Scheffler, Conditions of Knowledge, (Chicago: Scott, Foresman and Co. 1965)
[62] Xem D. W. Hamlyn, The Theory of Knowledge, (Garden City, N. Y.: Doubleday, 1970), pp. 104-106.
[63] Luận chứng này đã khai triển trong Michael Martin, "A Disproof of the God of the Common Man," Question, 1974, 115-124; Michael Martin, A Disproof of God's Existence, Darshana International, 1970.
[64] Phi thời gian, cái biết nằm ngoài thời gian, lúc nào cũng biết, không trước hay sau. (CTND)
[65] Cf. David Blumenfeld, "On the Compossibility of the Divine Attributes," Philosophical Studies, 34, 1978, pp. 91-103.
[66]
Xem tóm tắt – gọn và đẹp - của chính tác giả - chứng minh Gót không
thực vì mâu thuẫn giữa hai thuộc tính toàn năng và toàn trí này: A Disproof of God's Existence (1970)
Chứng Minh
Tiền đề(1): Nếu Gót hiện hữu, Gót đã không có các xúc cảm của thèm muốn và ghen tị.
Tiền
đề(2): Nếu Gót hiện hữu, Gót hiện hữu như một nhân vật có hiểu biết, ở
mức ít nhất cũng biết tất cả những gì mọi người trần biết được.
Tiền
đề(3): Nếu Gót hiện hữu như một nhân vật có hiểu biết, ở mức ít nhất
cũng biết tất cả những gì mọi người trần biết được. Gót biết thèm muốn
và ghen tị.
Tiền đề(4): Nếu Gót biết thèm muốn và ghen tị, Gót đã có các xúc cảm của thèm muốn và ghen tị.
( 5) Gót hiện hữu .: Theo giả định.
(6) .: Gót đã có và đã không có các xúc cảm thèm muốn và ghen tị. Từ (1) - (5).
(7) Gót KHÔNG hiện hữu. Do (5) & (6)
Q. E. D.
(quod erat demonstrandum – như thế đã chứng minh)
(CTND)
[67]
Tôi có thể đã xem xét nhiều khía cạnh khác của đạo Kitô vốn chúng có
những nội dung phi lý. Có lẽ đại biểu dễ chọn nhất sẽ là sự bất nhất chỉ
nhìn qua cũng thấy trong khái niệm Chúa ba ngôi (Trinity), vốn là trung
điểm trọng tâm giảng dạy của đạo Kitô. Thêm nữa, một ứng viên dễ dàng
chấp nhận khác nữa, là sự phi lý trong sự quan trọng hoá lòng tôn sùng
God trong đạo Kitô. Xem "God and Moral Autonomy" by James Rachels.
[68]
Tôi đã nợ nhiều Jeff Lowder và ba độc giả ẩn danh cho những nhận xét
hữu ích khi đọc bản nháp của văn bản này. Tôi cũng mang nợ Jeff Lowder
đã đọc bản thảo sau cùng, và cho các nhận xét chi tiết.
Phụ Lục:
Đây là các lý thuyết thần học giải thích ý nghĩa sự cứu chuộc (tôi tóm tắt theo Michael Martin, The Case Against Christianity, Philadelphia, PA: Temple University Press, 1991, pp. 252-263.) Appendix 2.
1.
Thuyết “Nộp chuộc” (The Ransom Theory): Đây là thuyết phổ thông nhất,
thịnh hành trong thời kỳ nghìn năm đầu của đạo Kitô. Theo thuyết này,
loài người bị quỉ ám, nên Gót phải đem con mình nộp chuộc, để quỉ buông
thả con người. Tuy thế, quỉ dữ đã bị Gót lừa, con Gót lại về Thiên đường
với Gót (Jesus phục sinh, thăng thiên), quỉ dữ không giữ nổi!
Hình
ảnh Gót – trao đổi với, và lừa quỉ - như nội dung này của Origen, không
đẹp, nên sau đó, Augustin chữa đi, chẳng có chuyện Gót lừa quỉ, chẳng
qua quyền danh của Gót lớn quá, nên Quỉ phải buông bỏ đứa con hy sinh.
Sửa
chữa hay không, vẫn lủng củng và thô sơ, và câu hỏi căn bản vẫn còn đó:
Tại sao lại phải và chỉ tin vào Jesus mới được cứu chuộc?
2.
Thuyết Hài Lòng (The Satisfaction Theory): Đã có trước đó, nhưng đến
thế kỷ XI, Anselm phát triển thêm cho thành rắc rối. Trong bài, Martin
đã phân tích các tính chất phi lý của nó.
Ông
đưa thêm thí dụ đơn giản: X làm trái ý (gì đó với) Y, đáng phạt $1000,
nhưng X không có đủ, chỉ có $100, nay có Z tình nguyện trả thế, trọn số
$1000.
Nên
cuối cùng Y có được bồi thường $1000, danh dự thỏa mãn; do Z vô can vô
tội, nhưng tình nguyện trả, X (tuy có lỗi) không mất đồng nào. Từ nay về
sau, tất cả mọi X cứ tin vào Z và câu chuyện này là tốt đẹp, được tha
lỗi.,,,Ngoài các khái niệm không tưởng, bênh hoạn về tội, về chuộc, về
danh dự, tự ái của Gót. Tất cả hoàn toàn phi ý.
3.
Thuyết Chấp Nhận (The Acceptance Theoory): Thuyết trên (2), đến thế kỷ
XIII, Duns Scotus đưa thêm dạng mới: Trong khi Anselm nhấn manh Jesus
xuống thế và chịu chết để cứu rỗi con người, Scotus thêm, Gót chấp nhận
và hài lòng với sự hy sinh này là tuỳ tiện, nên Jesus xuống trần, tội
lỗi con người hay cả cái chết của Jesus cũng không phải là cần thiết,
Gót chẳng cần những thứ đó, để trả lời những ai cứ hỏi tại sao - Tất cả
hoàn toàn là ý Gót, Ông định thế, chấp nhận thế - tại sao? Anselm trả
lời - Không tại sao cả, Gót có tự do tuyệt đối, nghĩa là Ông toàn quyền
tuỳ tiện.
Tránh
được khó khăn của (2) nhưng còn câu hỏi – Tại sao Gót lại chọn (dù cho
Gót có quyền tuỳ tiện) cách này mà không cách khác? Thí dụ - Gót có thể
sai các “thiên thần” xuống trần cứu con người – hay có thế chọn một
người khác, không phải là Jesus, không ở thời điểm ấy, không ở đất ấy,..
Tại sao không?
4.
Thuyết Hình Sự (The Penal Theory): Các nhà thần học Tin lành như Luther
và Calvin nhấn mạnh vào ý niệm con người tội lỗi, và do đấy phải bị
trừng phạt, và người đóng vai chịu tội thay là Jesus. Phải tin vào Jesus
mới được cứu chuộc. Tại sao? – Vì đây là quà của Gót qua Chúa thánh
linh. Giải thích niềm tin là quà! Thế nên cứ nhận chớ hỏi tại sao!
Thuyết này tương tự nên có cùng các phi lý tìm thấy như thuyết Hài Lòng.
5.
Thuyết Cai quản (the Government Theory) thường cho là từ Hugo Grotius
(1583-1645) - Gót có thế quyền, có trách nhiệm duy trì công lý trên trần
gian. Thế nên, Jesus chết để cho con người biết Gót ghét tội lỗi, nhưng
rồi Jesus sống lại để cho họ thấy lòng tha thứ của Gót.
Nhiều phi lí, hiển nhiên là nếu Gót toàn năng, toàn trí sao phải lập những chyện lòng vòng, lẩn quẩn như vậy.
6.
Thuyết Đạo Đức (the Moral theory) Peter Abelard, thế kỷ XII, khai triển
– theo vị này thập giá là hình ảnh của tình thương yêu Gót muốn khắc
vào tâm khảm loài người. Thế nhưng yêu thương là phải được giải phóng
khỏi tội lỗi và hòa giải với Gót. Jesus là sứ mạng được thực hiện đó.
Đến
thế kỷ XVI, Faustus Socinus, cho vai trò của Jesus là tiên tri, Ông dạy
con người lời hứa của Gót và lấy mình làm gương cho nhân loại. Cái chết
của Ông làm trọn vẹn hình ảnh gương mẫu này, nếu ông không chết, không
sao làm lòng người động tâm cho được.
Câu
hỏi – không có cách nào khác ngoài cách “chết người” để dạy nhân loại
sao? Một đời toàn hảo về đạo đức phải kết bằng cái chết giả? …vv.
7.
Thuyết Christus Chiến thắng (the Christus Victor Theory) – thuyết này
mới nhất, Gustaf Aulen trình bày – nhằm cứu chữa và đem lại ý nghĩa mới
cho thuyết Nộp chuộc kể trên. Xuống thế, chết, phục sinh là chiến thắng
bi thảm của Christ. Qua đó, chính là chiến thắng của Gót, giải phóng con
người khỏi chết, tội lỗi, và quỉ dữ, và tự hòa giải với chính Gót.
Cứ
cho là đúng đi – không có cách nào khác - ngoài cách để con mình phái
xuống trần, chết thảm? và – tại sao phải tin mới được cứu?
8.
Thuyết Huyền Bí (the Mystics theory): Thuyết này trở lại với Paul, một
trong những vị học trò đầu tiên của Jesus – “Tôi đã lên thập giá với
Christ, tôi không sống nữa, nhưng Christ sống trong tôi”. Sau đó Aquinas
phát triển thuyết này – vẫn dùng trong nhà thờ.
Dĩ
nhiên khi khoác áo thần bí – là hoàn toàn dựa trên niềm tin, loại trừ
lý trí, lý luận. Vẫn có những câu hỏi – thí dụ - có thể là một với
Christ được không? – Nếu là một, có cảm nhận sự bất công của Gót, khi
Gót bắt Jesus chết – và như Ông tuyệt vọng than trên đồi Golgotha lúc
hấp hối – Cha bỏ con sao? Tại sao? (My God, my God, why have you
forsaken me?) – hay không?
Về
phương diện lý luận, theo tôi, các lý thuyết trên, vắn tắt phê bình
trong dăm ba dòng, hay tràng giang đại hải dăm ba tủ sách, Không thể
thoát được khuyết điểm có trong bản chất vì sự giải thích là:
1. Đến sau câu chuyện đã kể và
2. Nội dung câu chuyện phải được bảo toàn (cứu chuộc, phục sinh, ..) – không thay đổi.
3. Người giải thích là tín đồ - đã tin trước, nay giải thích một sự đã rồi là lòng tin của chính mình.
4.
Thế nên, dù câu chuyện có phi lí, lủng củng đến đâu (1) các tác giả
không có tự do (2), và không có khách quan (3) – nên không bao giờ đi
đến một giải thích nào có giá trị về :
- nội dung: vì hai trói buộc trên trong tiền đề (1) và (2) và
- lý luận: vì quan điểm và phương pháp chủ quan (3)
Theo
tôi, đây là chỗ người Việt, gọi nôm na là “cãi chầy cãi cối”. Nếu bạn
bỏ một điều gì vào cối, rồi dùng chày để giã, tôi luyện, dù “cứng chắc”,
“khéo léo”, lâu dài đến đâu cũng chỉ thành từ méo đến tròn, và nhất
định sẽ không thể nào vuông vắn cho được. Vì trong tự bản chất, phương
pháp chày cối đã không chỉ giới hạn, mà loại trừ các thể dạng gãy gọn,
minh bạch của khối vuông. (CTND)
source: http://chuyendaudau.blogspot.ca/2009/12/co-phai-ao-kito-phi-ly-khong.html
