Hệ phái Tin lành Mennonite ra đời cùng với phong trào cải cách tôn giáo ở châu Âu vào thế kỷ XVI do ông Menno Simons, nguyên là một linh mục Công giáo khởi xướng. Nhóm tín đồ đầu tiên của Tin lành Mennonite được hình thành ở Zurich
I. Lịch sử ra đời và phát triển
Họ là những người bất đồng ý kiến với nhà cải cách nổi tiếng Ulbric Zwingli trong chủ trương liên kết giữa giáo hội với chính quyền thế tục. Họ cũng không chấp nhận lễ Báp tem cho trẻ nhỏ, nên được coi là tín đồ của giáo đoàn "Rửa tội lại" (Anabaptist). Những tín đồ ở Hội thánh do Menno Simons thành lập đã đặt cho nhóm cải cách của mình là Mennonite (men-nô-nai).
Thời kỳ đầu những người Mennonite - Rửa tội lại ở Thuỵ Sĩ bị bách hại gắt gao vì không liên kết với chính quyền, nên đã phải sang lánh nạn ở Anh, Đức, Hà Lan... Cuối cùng năm 1683 nhóm Mennonite - Rửa tội lại quyết định di dân sang Bắc Mỹ sống ở vùng Germantown gần Philadelphia Pennsylvania , Ohio , Virginia , Illinois (Mỹ) và Canada
Về giáo thuyết, phái tin lành Mennonite duy trì 18 tín điều đã ký ở Dordrecht
Về tổ chức, các chức sắc của phái Mennonite bao gồm các giám mục (thường gọi là trưởng lão), các mục sư, truyền đạo. Mennonite chủ trương trao quyền tự trị cho các hội thánh cơ sở. Tuy nhiên, đối với những hội thánh mới thành lập chưa đủ sức quản trị thì được sự giúp đỡ của các địa hạt và hội thánh trung ương.
Cũng như nhiều hệ phái Tin lành khác, phái Tin lành Mennonite không tránh khỏi sự phân rẽ trong quá trình phát triển. Đến nay Mennonite chia thành 13 giáo hội độc lập. Xin nêu một số giáo hội chủ yếu như sau:
1. Giáo hội Mennonite
Giáo hội Mennonite là tổ chức gốc của hệ phái Tin lành Mennonite và là giáo hội có số lượng tín đồ đông nhất, khoảng nửa triệu người và phạm vi hoạt động ở nhiều châu lục. Giáo thuyết của Giáo hội Mennonite dựa trên tuyên xưng 18 tín điều ký tại Dordrecht Dordrecht
Giáo hội Mennonite hiện đang triển khai thực hiện truyền giáo ở các vùng Trung Mỹ, Nam Mỹ, châu Âu, châu Phi, Giáo hội có ba trường cao đẳng, hai trường đại học về Kinh thánh (Mỹ và Ấn Độ), có nhiều trường trung học và tiểu học, có các bệnh viện, nhà ở cho người về hưu và dịch vụ phúc lợi cho trẻ em ở nhiều nước trên thế giới.
2. Giáo hội Amish theo dòng tu cổ
Đây là tổ chức giáo hội của cộng đồng nguời Mennonite Amish nhập cư sang Mỹ vào khoảng thời gian đầu thế kỷ XVIII. Đặc điểm của giáo hội này là duy trì nghi thức thờ cúng, cách trang phục cổ và có tính biệt lập rất cao. Hiện nay ở Mỹ và Canada
3. Giáo hội Anh em Hutterian
Nguồn gốc của Giáo hội Anh em Hutterian là một trong những nhóm tín đồ Mennonite đầu tiên ở châu Âu vào thế kỷ XVI và nó được mang tên người sáng lập - ông Jacob Hutter - một người Mỹ gốc Đức đi theo chủ trương rửa tội và duy trì chế độ tài sản chung. Khoảng cuối thế kỷ XIX, những tín đồ Hutterian là người Đức sang định cư ở Canada
Có lẽ với những đặc điểm riêng về sinh hoạt tôn giáo và hoạt động xã hội như những giáo hội Mennonite khác, Giáo hội Hutterian Anh em không mấy thành công trong việc truyền giáo mở rộng lực lượng, mặc dù họ rất nỗ lực và nhiệt tình.
4. Hội nghị những người Mennonite Bảo thủ
Đây là một tổ chức Mennonite được tồn tại dưới hình thức hội nghị. Năm 1910 là mốc đánh dấu việc thành lập tổ chức khi những người lãnh đạo Mennonite theo tư tưởng bảo thủ đến từ các vùng của Mỹ và Canada tổ chức hội nghị đầu tiên ở Michigan
Hiện nay tổ chức Hội nghị những người Mennonite Bảo thủ có khoảng trên 10 ngàn tín đồ ở các nước Mỹ, Canada, Đức, Thổ Nhĩ Kỳ.
5. Giáo hội Mennonite theo dòng tu cổ
Giáo hội Mennonite theo dòng tu cổ ra đời không phải vì sự bất đồng về giáo thuyết hay mâu thuẫn giữa những người lãnh đạo mà từ phản ứng của ông Jacob Wisler, một giám mục Mennonite ở Ấn Độ, chống lại việc sử dụng tiếng Anh trong hành lễ ở nhà thờ và giảng dạy ở các trường Chủ nhật.
Đặc điểm nổi bật của giáo hội này là không sử dụng tiếng Anh trong sinh hoạt tôn giáo và tham gia tích cực vào các công việc cứu trợ, đặc biệt là những người nghèo. Hiện tại giáo hội Mennonite theo dòng tu cổ có 9.700 tín đồ thuộc 38 hội thánh cơ sở, 19 giám mục, 76 mục sư và có một trường Kinh thánh.
6. Giáo hội Mennonite Cải cách
Giáo hội Mennonite Cải cách được thành lập từ năm 1812 ở Pennsylvania
7. Giáo hội Anh em Mennonite Bắc Mỹ
Giáo hội Anh em Mennonite Bắc Mỹ được thành lập năm 1860 bằng việc một nhóm nhỏ tín đồ rút ra khỏi Giáo hội Mennonite ơ Ukraine, sau đó năm 1876 họ di chuyển tới vùng bờ biển Thái Bình Dương và Canada.
Việc truyền giáo ra nước ngoài được thực hiện ở châu Phi, châu Á, châu Âu, Nam Mỹ và Mexico nhờ sự hỗ trợ của đài phát thanh riêng bằng các thứ tiếng Anh, Đức, Nga và viện Kinh thánh được thành lập ở Quebec (Canada) năm 1976.
Năm 1960 Giáo hội Anh em Mennonite Bắc Mỹ hợp nhất với Giáo hội Anh em Mennonite Krimmer đưa tổng số tín đồ lên 38.000 người thuộc 260 hội thánh cơ sở.
8. Giáo hội Mennonite Công nghị
Gọi là giáo hội nhưng thực ra Giáo hội Mennonite Công nghị duy trì quy chế tổ chức hội nghị. Hàng năm có 10 hội nghị được tổ chức ở các khu vực và ba năm có một hội nghị chung để giải quyết các công việc về tổ chức. Giữa hai hội nghị có một Uỷ ban Tổng hợp.
Giáo hội Mennonite Công nghị có ba trường Kinh thánh, một Viện Thánh kinh, một trường đào tạo giáo sĩ, một số nhà dưỡng lão, bệnh viện dành cho trẻ em: Giáo hội có 35.200 tín đồ thuộc 215 hội thánh cơ sở ở Mỹ, 26.800 tín đồ thuộc 134 hội thánh cơ sở ở Canada và 12 hội thánh ở Nam Mỹ. Công việc truyền giáo của Giáo hội này đang được thực hiện ở 17 nước thu hút trên 50 ngàn người tin theo.
II. Tin lành Mennonite ở Việt Nam
Tin lành Mennonite du nhập và hoạt động ở miền Nam
Tuy các giáo sỹ EMBM có rất nhiều cố gắng lại được MCC hỗ trợ, Hội thánh Tin lành Việt Nam (miền Nam) tạo điều kiện, nhưng có lẽ do những đặc điểm rất riêng biệt, khác lạ trong sinh hoạt và lối sống nên việc truyền giáo ít mang lại kết quả. Đến năm 1975, Tin lành Mennonite ở miền Nam
Giai đoạn 1954-1975 phải kể đến những hoạt động từ thiện nhân đạo của Mennonite; chủ yếu là những hoạt động của MCC gắn với các cơ sở y tế của Hội thánh Tin lành Việt Nam (miền Nam) ở Sài Gòn, Pleiku, Buôn Mê Thuột, Đà Lạt và Nha Trang. Theo đánh giá của bà Nguyễn Thị Oanh tại chuyên khảo "Viện trợ nhân đạo của Mỹ ở miền Nam Việt Nam" - Uỷ ban Khoa học xã hội TP. Hồ Chí Minh - 12/1977, thì những hoạt động từ thiện nhân đạo của Tin lành Mennonite được thực hiện theo tinh thần tôn giáo, ít bị chính trị lợi dụng và có hiệu quả hơn cả. Từ năm 1973, Tin lành Mennonite cũng tiến hành những hoạt động viện trợ nhân đạo cho miền Bắc. Tuy nhiên khác với ở miền Nam - nơi mà Tin lành Mennonite viện trợ thường xuyên, có văn phòng đại diện, ở miền Bắc, Tin lành Mennonite chỉ viện trợ khẩn cấp theo từng vụ việc.
Sau năm 1975, các giáo sỹ và nhân viên là người nước ngoài của EMBM và MCC rút về nước. Mục sư người Việt duy nhất là ông Trần Xuân Quang đi dự hội nghị tôn giáo ở Mỹ tháng 3 năm 1975 đến khi giải phóng miền Nam không trở về nữa. Các cơ sở tôn giáo, cơ sở xã hội của Tin lành Mennonite hiến cho các hoạt động từ thiện xã hội. Riêng cơ sở ở quận Bình Thạnh TP. Hồ Chí Minh vẫn duy trì hoạt động cho đến tháng 6 năm 1978 dưới sự hướng dẫn của truyền đạo Nguyễn Quang Trung.
Năm 1981 tổ chức Uỷ ban Trung ương Mennonite - MCC trở lại hoạt động viện trợ nhân đạo ở Việt Nam Nam
Ngày 25/7/2007 Hội thánh Mennonite Việt Nam do mục sư Nguyễn Quang Trung làm đại diện có đơn và hồ sơ xin đăng ký hoạt động gửi Ban Tôn giáo Chính phủ.
